Respublikasioliy

rasm Yalpi taklif o‘zgarganda ishlab chiqarish muvozanatli hajmining o‘zgarishi.

Shunga muvofiq Ib muvozanat nuqtasi I2va I3 holatiga suriladi,

narxlarning muvozanatli darajasi va ishlab chiqarishning muvo­ zanatli miqdori ham o‘zgaradi. Faraz qilaylik, iqtisodiyotda maMum bir narxlar darajasida ish haqi oshgan va xodimlaming ijtimoiy sug‘urtasiga ajratmalar ko‘paygan boMsin. Iqtisodiyotdagi bunday vaziyat, mahsulot birligiga saiiflanadigan harajatlar o‘sishiga, foyda- ning, demakki, yalpi taklifning ham qisqarishiga olib keladi. ASi egri chizigM chapga AS2 gacha suriladi. Ushbu berilgan yalpi talabda egri chiziqlar Ь nuqtasida kesishadi, narxlar darajasi P*idan P*2 gacha o‘sadi, ishlab chiqarish esa Q*idan Q*2gacha qisqaradi. Ya’ni bu yerda ishlab chiqarish harajatlarining o‘sishi bilan yuzaga kelgan inflyatsiya mavjud boMadi. 0 ‘z navbatida ishlab chiqarishning qisqarishi ishsizlikning o‘sishiga olib keladi. Bunday vaziyatni, ya’ni qachonki, narxlarning o‘sishi (inflyatsiya) ishsizlikning o‘sishi bilan kuzatilayotgan boMsa stagflyatsiya deb ataladi. Agarda, narxga bogMiq boMmagan omillar yalpi taklifni kengaytirish tomon ta’sir etsa, masalan, yerning bahosi pasaysa, korxonalardan olinadigan soliqlar kamaysa va buning oqibatida mahsulot birligiga ketadigan sarf-harajatlar qisqarsa, unda yalpi taklif egri chizigM o‘ngga suriladi va yalpi talab egri chizigMni I3 nuqtada kesib o‘tadi. Bunda narxlar­ ning muvozanatli darajasi P*idan P*3 gacha pasayadi, ishlab chiqa- rishning muvozanatli, hajmi Q*jdan Q*3 oshadi, ya’ni iqtisodiy o‘sish holati mavjud boMadi.

75

3. 
   . Xrapovik samarasi
   

Agar yalpi talab kamaysa, unda nima ro‘y beradi?

Bizning modelda keynsian kesmada ishlab chiqarish real hajmi- ning kamayishini va narxlar darajasi o‘zgarmasligini ko‘rish mum­ kin. Klassik kesmada narxlar darajasi tushadi (kamayadi), ishlab chiqarishning real hajmi toMiq bandlik holati darajasida qoladi. Ora­ liq kesmada model ko‘rsatadiki, ham ishlab chiqarishning real hajmi, ham narxlar darajasi kamayadi.

Ammo bu yerda bitta muhim faktomi inobatga olish lozim (klas­ sik va oralik kesmada). Bu faktor ushbu kesmalaming yalpi talab kamaygandagi beradigan oqibatlarining bashoratini to‘g‘riligiga shubha tug'diradi. Agar AD2 va AD3 orqaga - ADi ga qaytsa oldingi muvozanatni ololmasligi mumkin. Nega? Gap shundaki tovarlar narxi egiluvchan emas, shu jumladan resurslar narxi ham. Ular ayniqsa qisqa vaqt ichida pasaymaydi. Bir marta oshgan iqtisodiy ko‘satkichlar tushmasligi ham mumkin, hech boMmaganda birinchi darajadagidan yuqori boMadi.

Shuning uchun iqtisodchilar bunday holatni xrapovik samarasi deb qaraydilar. Xrapovik - bu mexanizm. U gMldirakni orqaga emas faqat oldinga suradi.

Xrapovik samarasining harakati quyida berilgan grafikda ko‘rsatilgan. Soddaroq boMishi uchun oraliq kesmani tushurib qoldiramiz. Agar ADi dan AD2gacha yalpi talab ortsa, iqtisodiyot Pb Q i va ei nuqta muvozanatdan keynsian kesmada P 2 , Q f> e 2 muvo- zanatga klassik kesmaga qarab siljiydi. Ammo narxlarning kamayishi ularning oshishi kabi oson kechmaydi. Shuning uchun agar yalpi ta­ lab AD2dan AD] ga kamaysa qisqa vaqt ichida iqtisodiyot oldingi holatiga (ei) ga qayta olmaydi.
AD!
0 Q2 Ql Qf Ishlab chiqarishning real hajmi