Respublikasioliy

Bozor savati nima? Bozor savati yalpi ichki mahsulot yoki yalpi milliy mahsulot tarkibiga kiruvchi, uning asosiy qismini tashkil etuvchi muhim tovar va xizmatlami o‘z ichiga oladi.

Joriy yildagi bozor savatinlng baxosl shu yilning narxlarlda

Joriy yil = ----------------------------------- x 100 % Уок|

deflyatori

Joriy yildagi bozor savatining baxosi bazis yili narxlarida
П 0 т Ы ^ Ж ш 2 Ш о

SOmlrdjo'm

20

Yuqoridagi misoldan ma’lum bo‘ldiki, mamlakatda narxlarning umumiy darajasi bazis yilga nisbatan 2,4 martaga o‘sgan. Agarda shu davr ichida yalpi ichki mahsulotning natural hajmi o‘zgarmasdan qolgan bo‘lsada, uning nominal qiymati shuncha oshadi. Narxlar da­ rajasi pasayayotgan bo‘lsa, unda narxlar indeksi yoki deflyator 100 dan kam darajagacha tushib ketadi. YalM (YaMM) narxlari indek- sining joriy yilda bazis yilga qaraganda ko‘tarilib borishi inflyatsi- yani va aksincha, uni kamayib borishi deflyatsiyani bildiradi.

Iste’mol narxlari indeksi. Iqtisodiy amaliyotda deflyator bilan bir qatorda inflyatsiya darajasining yana bir ko‘rsatkichi - iste’mol narxlar indeksi (INI) yoki hayot kechirish qiymati indeksi keng qo'llaniladi.

Bu ko'rstakich ham deflyator kabi bozor savati yordamida aniq- lanadi. Ammo, bu yerda bozor savatiga faqat aholining iste’mol byudjetini tashkil etuvchi iste’mol mollari (kiyim-kechak, oyoq- kiyim) va xizmatlar (tibbiy, transport xizmati, aloqa) kiritiladi, xolbuki, deflyatomi hisoblanayotganda bozor savatining sezilarli qismini ishlab chiqarish uchun mo‘ljallangan tovarlar tashkil etadi. Iste’mol narxlar indeksi joriy yilda bazis yilga qaraganda qayd etil- gan iste’mol buyumlar va xizmatlar turkumining qiymati qanday o‘zgarayotganini aks ettiradi.

Hamdo‘stlik mamlakatlarida INIni xalqaro standartlami hisobga oluvchi usul buyicha hisoblash 80-yillaming oxirlaridan boshlandi.

Yalpi ichki mahsulot mamlakat ijtimoiy - iqtisodiy rivoj- lanishining umumlashtiruvchi ko‘rsatkichi bo‘lib, u ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatish sohalaridagi korxona va tashkilotlar faoliyati- ning pirovard natijalarini o‘z ichiga oladi.

0 ‘zbekiston iqtisodiyoti uchun 1995 yil burilish yili bo‘ldi. YalM ishlab chiqarishning pasayishi keskin sekinlashdi. 1996 yildan boshlab hozirgacha yalpi ichki mahsulot ishlab chiqarishning barqaror ijobiy dinamikasi davom etmoqda.

YalM hajmi qanchalik universal ko‘rsatkich bo‘lmasin, lekin baribir u iqtisodiyotda kechayotgan chuqur sifat o‘zgarishlarini o'zida to‘la aks ettira olmaydi. Shuning uchun ham uni to‘ldiradigan, qo‘shimcha iqtisodiy ko‘rsatkichlardan foydalanish lozim bo‘ladi.

1997 yil natijalariga ko'ra, YalM ishlab chiqarish umumiy hajmi sur’atlari birinchi marta aholi soni o'sish sur’tlaridan ustun bo‘lishiga erishildi. Bu o‘ta muhim sifat ko‘rsatkichi bo‘lib, iqtisodiyotimizda 1980 yildan keyin kuzatilmagan edi. Bu mamlakat iqtisodiy qudrati