Respublikasi oliy va o’rta

kapital turdagi qoplamalarning boshqa turlari bilan taqqoslaganda MDH da eng ko‟p qo‟llangan asfaltbeton qoplamalarni qurish texnologiyasini tadqiq etish. Bu qoplamalarni tegishli standartlar va texnik qoidalarda belgilanganidek, ularning texnologik xossalarini hisobga olgan holda har xil aralashmalardan (issiq, iliq va
sovuq) qurish usullarini ishlab chiqishga imkon berdi. Biroq, asfaltbetonning xususiyatlari va asfaltbeton qoplamalarning ishlash sharoitidagi o‟zgarishlari sababli ularni qurish qoidalarini aniq
tugallangan deb hisoblash noto‟g‟ri, asfaltbeton va uning mamlakatning turli xududlaridagi yo‟l koplamalaridagi holatini tadqiq qilish va o‟rganishda davom etish zarur; noorganik bog‟lovchilarga oid tadqiqotni davom ettirish, yangi turdagi sementlar va kimyoviy qo‟shimchalarni (sovuqqa qarshi, plastifikatsiyalovchi va sh.k.) yaratish, ular xizmat muddati katta bo‟lgan sementbetonlarni yaratishga imkon beradi. Bu esa yuqori unumdorlikdagi avtomatlashtirilgan mashinalar komplektlarini qo‟llagan holda sementbeton qoplamalarni qurishning yangi usullarini ishlab chiqish, qoplamalarni past havo haroratida qurish imkonini beradi. Tobora ortib borayotgan organik boglovchilar tanqisligini hisobga olgan holda eng mustahkam va eng og‟ir yuklarni ko‟tara oladigan sementbeton qoplamalar qurilishida erishilgan yutuqlar yaqin kelajakda sementbeton qoplamalar yanada kengroq qo‟llaniladi deb hisoblashga imkon bermoqda;asfaltbeton va sementbeton zavodlarini, bitum va emulsiya bazalarini tashkillashtirish hamda qurishning, mineral materiallar konlarini ishlash va kompleks mexanizatsiyalashtirish va avtomatlashtirish, ilg‟or ish texnologiyasi va robotlashtirish imkoniyatlari asosida kerakli yarim tayyor mahsulotlarni olish uchun ularni qayta ishlashning andozaviy loyihalarini ishlab chiqish; yo‟l mashinasozligining ilmiy asoslarini ishlab chiqish, mashina- robotlarni yaratish; ishlar sifatini avtomatlashtirilgan mashinalarning aniqligiga mos keladigan aniqlikda nazorat qilish uchun elektron va radioelektron asboblarni yaratish. Radioizotoplardan foydalangan holda yo‟l poyi tuproqlari va yo‟l to‟shamalari materiallarining zichligini aniqlash, yo‟l poyining harorat va namlik rejimini baholash uchun asboblar yaratilgan.
Beton yuzalar (xususan, Portlend tsement beton) Portlendt sementining beton aralashmasi yordamida yaratilgan, qo'pol agregat, qumva suv. Deyarli barcha zamonaviy aralashmalarda ish qobiliyatini oshirish, kerakli miqdordagi suvni kamaytirish, zararli kimyoviy reaktsiyalarni yumshatih va boshqa foydali maqsadlar uchun turli xil aralashmalar qo'shiladi. Ko'pgina hollarda, shuningdek, Portlend tsement o'rnini bosuvchi moddalar qo'shiladi, masalan uchib ketadigan
kul. Bu betonning narxini pasaytirishi va uning fizik xususiyatlarini yaxshilashi mumkin. Materiallar yangi aralashtirilgan bulamoqda qo'llaniladi va ichki qismini ixchamlashtirish va tsement shlamining bir qismini sirtiga majburlash uchun asal uyasi bo'lmagan tekisroq va zichroq sirt hosil qilish uchun mexanik ravishda ishlangan. Suv aralashmaning molekulyar birikma bilan kimyoviy reaktsiyada birlashishiga imkon beradi hidratsiya.
Beton yuzalar uchta umumiy turga bo'lingan: qo'shma tekislik (JPCP), qo'shma mustahkamlangan (JRCP) va doimiy ravishda mustahkamlangan (CRCP). Har bir turni ajratib turadigan bitta narsa - bu yoriqlar rivojlanishini boshqarish uchun ishlatiladigan biriktiruvchi tizim.
Beton qoplamalarning asosiy afzalliklaridan biri shundaki, ular odatda asfalt yo'llarga qaraganda mustahkamroq va bardoshlidir. Ular bardoshli skidga chidamli sirtni ta'minlash uchun yivli bo'lishi mumkin. Avvalgi kamchiligi shundaki, ular boshlang'ich narxining yuqoriligi va qurilish uchun ko'proq vaqt talab qilishi mumkin edi. Ushbu xarajat odatda qoplamaning uzoq umr ko'rish davri va bitumning yuqori narxi bilan qoplanishi mumkin. Beton qoplamani vaqt o'tishi bilan ma'lum bo'lgan bir qator usullardan foydalanish mumkin beton qoplamani tiklash o'z ichiga oladi olmosni maydalash, dübel barini qayta jihozlash, bo'g'inlar va yoriqlarni yopish, o'zaro to'qish va boshqalar. Olmosni maydalash eski beton qoplamasida shovqinni kamaytirish va skidga chidamliligini tiklashda ham foydalidir.^[20][21]
Qo'shma Shtatlarda beton bilan qoplangan birinchi ko'cha bo'ldi Sud xiyoboni yilda Bellefonteyn (Ogayo shtati) 1893 yilda.^[22][23] Qo'shma Shtatlarda beton yo'lakning birinchi milligi yoqilgan edi Vudvord-avenyu yilda Detroyt, Michigan 1909 yilda.^[24] Ushbu kashshof usullardan so'ng, Linkoln avtomagistrali uyushmasi1913 yil oktabrda o'sha paytdagi yangi avtomobil uchun Qo'shma Shtatlarning eng qadimgi sharqiy-g'arbiy transkontinental magistrallaridan birini yaratishni nazorat qilish uchun tashkil etilgan. "ko'chat millari" 1914 yildan g'arbdan boshlanib, Amerikaning O'rta G'arbiy qismida turli joylarda beton qoplamali yo'l yotqizilgan Malta, Illinoys, ichida Linkoln magistrali uchun belgilangan "ideal qism" bilan betondan foydalanish paytida Leyk okrugi, Indiana 1922 va 1923 yillar davomida.^[25]
Beton yo'llar yoriqlar va kengaytiruvchi bo'g'inlardagi shinalar shovqini tufayli asfaltga qaraganda ko'proq shovqin chiqarishi mumkin. Bir xil o'lchamdagi bir nechta plitalardan tashkil topgan beton qoplamasi har bir avtoulovda davriy ovoz va tebranish hosil qiladi, chunki uning g'ildiraklari har bir kengaytiruvchi bo'g'inning ustiga o'tadi. Ushbu monoton takrorlangan tovushlar va tebranishlar a ga olib kelishi mumkin charchoq yoki gipnoz ta'siri uzoq safar davomida haydovchiga.
Nazorat savollari

1. 
   sementining beton qoplamali ishi tashkil qilish
   
2. 
   asosiy materiallarni maydalash avtomobil yo‟li qurilishi
   
3. 
   asfalt beton qoplamali
   

Mavzu 10 Yo„l – qurilishda ishchilar mexnatini taqdirlash va ishni tashkil qilishda
asfalt yotqizish mashinasi operatori


Reja

1. 
   avtomobil yo‟llari qurilishiga oid
   
2. 
   qurilish tashkilotining ishlab chiqarish korxonalari
   

Yo„l poyini qurishda uning o„qi va qoshi, balandlikdagi o„rni, shuningdek, yon qiyaligi amaldagi rejadagi loyihaviy geometrik o„lchamiga nisbati aniqlanadi.

Rejada va kesimda yo„l poyini to„g„ri joylashishi loyihada keltirilgan belgilarni joylarga tushirish va geodezik asboblar yordamida bajariladigan belgilash ishlarini to„liqligi va aniqligi bilan ta'minlanadi. Yon qiyalikni tekshirish lekalo-shablon yordamida bajariladi.