Respublikasi oliy va o’rta

Texnologiya - qurilish jarayonining tarkibiy qismi bo‟lib, unga energetik, suv va issiqlik ta‟minoti, transport (texnologik transportdan tashqari), yordamchi va boshqa ishlar ham kiradi. Ishlarni bajarishning barcha texnologik usullari ichidan muhandis mahalliy va keltirilgan materiallar, texnika vositalari mavjudligiga qarab hamda ishchilarning tajriba va malakasidan kelib chiqqan holda eng maqbulini tanlashi lozim. Bu texnologik
qaror reja bajarilishini ta‟minlashi, eng tejamli bo‟lishi, atrof-muhitni muhofaza qilish talablariga rioya qilgan tarzda bajarilgan ishlarning yuqori sifatli bo‟lishini ta‟minlashi kerak. Yo‟l qurilishida avtomatlashtirish va robotlashtirish tobora keng tatbiq etilmoqda. Qator ishlab chiqarish korxonalari (ABZ, SBZ va sh.k.) avtomatlashtirilgan, liniyali texnika esa ko‟p hollarda avtomatik boshqarish tizimlari (SAR) bilan jihozlangan.
Muhandislar - avtomobil yo‟llarining quruvchilari faol tarzda yo‟l qurilishi texnologiyasini rivojlantirishning dolzarb muammolarini hal etishadi, yo‟l qurilishining bahosini pasaytirish, sur‟atini, samaradorligi va sifatini oshirish singari ishlar kompleks texnik- iqtisodiy muammolardan hisoblanadi. Mazkur muammolarni yanada takomillashtirilgan, SAR bilan jihozlangan ishchi organlari bo‟lgan yo‟l- qurilish mashinalarini keng tatbiq etish orqali hal qilish mumkin. Bunday mashinalar eng kam bahoda ishlarning yuqori sur‟ati va sifatini ta‟minlab berishi mumkin. Yanada takomillashtirilgan texnika qo‟llanilganda yo‟l qurilishining iqtisodiy samaradorligi sezilarli darajada ortishi kerak.
Yo‟l-qurilish mashinalarini takomillashtirish uchun ularning birlik quvvatini oshirilishi, qisman va to‟liq avtomatlashtirilishi asos bo‟la oladi. Fiziologik imkoniyatlari cheklanganligi yoki boshqaruvning xavfsiz emasligi uchun inson talab qilinadigan aniqlik va topshirilgan tartibda mashinani boshqara olmasligi sababli yo‟l-qurilish mashinalari ishini avtomatlashtirish zarur va samaralidir.
Yo‟l qurilishida texnologiyani o‟zgartirish (takomillashtirilgan mashinalardan foydalanish, sifatni samarali nazorat qilish va hokazo) hisobiga sarf-xarajatlarni kamaytirish va shu orqali ishlarni bajarish usulini yaxshilash mumkin (bahosi bo‟yicha eng maqbul variantni tanlashni asoslash). Shuning uchun yo‟l qurilishi texnologiyasini rivojlantirishning eng dolzarb masalalaridan biri-bu, ish sifatini ishlab chiqarishda nazorat qilish samaradorligi va tezkorligini oshirish hisoblanadi. Bu ma‟noda uni qisman yoki
to‟liq avtomatlashtirish istiqbolli deb hisoblanadi. Misol tariqasida kuzatuvchi tizimlardan foydalanishini ko‟rsatish mumkin, bunda barcha tayyorgarlik ishlari va asosiy ishlar to‟g‟ri bajarilganda yo‟l to‟shamasining talab etiladigan tekisligi topshirilgan ehtimollik bilan ta‟minlanadi.
Mahalliy yo‟l - qurilish materiallaridan keng foydalanish, ishlarni oqilona tashkillashtirish, qurilish mavsumini uzaytirish va ishlarni yil davomida bajarish texnologiyasiga asta-sekinlik bilan o‟tish, qurilishning bosqichma-bosqichligi, yangi samarali material va konstruktsiyalarni qo‟llash hisobiga qurilish qiymatini kamaytirishga erishish mumkin.
Ishlar texnologiyasi u yoki bu texnologik jarayonni qay tarzda va nima bilan bajarish kerak, degan savolga javob beradi. Ishlarni tashkillashtirish esa vaqt va makonda mavjud bo‟lgan resurslarni bir-biriga bog‟lashdan iborat, ya‟ni ushbu texnologik jarayonni qachon, qaerda va kim bajarishi kerak, degan savolga javob beradi.
Oqim usulida liniyaviy ishlardan oldin jamlangan ishlar bajariladi. Agar ishlarni liniyaviy va jamlanganturlarga bo‟lishga ishlab chiqarishda ko‟p uchraydigan xususiyatlarsiz (geologik, tuproqli, suvli) yondashilsa, bu jiddiy uzilishlar, murakkabliklar, ortiqcha mablag‟lar sarflanishi va ish jadvalidan orqada qolishga olib kelishi mumkin.
Xususan, tog‟ sharoitida avtomobil yo‟lini qurishda jamlangan ishlar sifatida ularni sifatli va xavfsiz bajarish uchun alohida ob-havo sharoiti yoki boshqa shart-sharoitlar talab qilinadigan ishlarni (ko‟chkili yonbag‟irlar, sel xavfi mavjud joylar, doimiy suv oqimlari va sh.k.) ko‟rsatish mumkin, chunki bunda murakkab ishlarni (tirgak devorlarni o‟rnatish, chuqur drenajlar, sun‟iy suv oqimlari va sh.k.) bajarishda yo‟l poyining chidamliligi yo‟qolish xavfi vujudga keladi.Ko‟rsatib o‟tilgan xususiyatlarga muvofiq eng samarali yo‟l- qurilish mashinalari, ish usullari va muddatlari, ayrim konstruktiv elementlar va butun yo‟l uchun texnologik yondoshuvlar turlicha bo‟ladi.
Nazorat savollari

1. 
   avtomobil yo‟li qurilishini tashkillashtirish
   
2. 
   avtomobil yo‟li qurilishi bo‟yicha ishlarni tashkillashtirish
   
3. 
   barcha ishlab chiqarish va yordamchi
   

Mavzu 11 Yo„l qurilishda yer qoplamasini ko`tarishda avtosamosival mashinasining ishlash jarayoni
Reja

1. 
   Avtomobil yo‟llari qurilishiga oid
   
2. 
   qurilish tashkilotining ishlab chiqarish korxonalari
   
3. 
   barcha materiallar
   

Asfalt qoplamalari asosiy qismni (o'ziyurar shassi va idishni) va ishchi qismni birlashtirgan murakkab tuzilishga ega. Shu bilan birga, ular bir vaqtning o'zida bir nechta operatsiyalarni bajaradilar: asfalt yotqizish, uni taqsimlash, oldindan zichlash va tekislash. Asfalt qoplamalarini ishlatishning afzalliklari qatoriga yo'l qurilishining yuqori tezligi va loyihani amalga oshirish xarajatlarining sezilarli pasayishi kiradi. Bundan tashqari, ulardan foydalanish tayyor qoplamaning sifatini yaxshilashi mumkin. Asfalt yotqizgichlar tomonidan yaratilgan yo'l chiziqlari butun uzunligi bo'ylab teng tekislikka, qalinligi va aniq kengligiga ega.
Yo'l qoplamalarini yaratishda asfalt yotqizuvchi samosvallar va roliklar bilan birgalikda ishlaydi. Birinchisi asfaltbeton qorishmasiga xizmat qiladi, ikkinchisi to'rni yakuniy zichlashi va tekislashini amalga oshiradi. O'zgaruvchi, o'z navbatida, ketma-ket operatsiyalarni bajaradi. Birinchidan, mashina saytga yuk mashinalari bilan etkazib beriladigan issiq ishlaydigan aralashmani bunkerga oladi. Keyin massa oziqlantiruvchi deb nomlangan maxsus mexanizmlar yordamida burg'ulash kamerasiga o'tkaziladi. Finiş qoplama ustidagi shnurlar aralashmani taglikning yuzasiga oldindan belgilangan kenglikda yoyib, bir tekis taqsimlanishini ta'minlaydi. Qoplamalar, qistirmalar panjaralari va vibratorlardan tashkil topgan maxsus moslama qoplamani oldindan tekislash va zichlashni amalga oshiradi.
Zamonaviy asfalt yotqizgich ishi maxsus elektron tizim tomonidan boshqariladi. Bu materialni oziqlantirish, joylashtirish va tarqatish jarayonlarini to'liq avtomatlashtirishni ta'minlaydi. Shuningdek, ushbu texnikaning uskunalari quyidagilarga javob beradigan bir nechta sensorlarni o'z ichiga oladi:

• 
  shnurga asfaltbeton aralashmasi etkazib berilishini nazorat qilish uchun,
  
• 
  tekislash plitasining ufq bo'ylab moyillik burchagi,
  
• 
  yaratilgan qatlam qalinligining belgilangan parametrlarga muvofiqligi.
  

Finişer tugatuvchisi tegishli ravishda o'qitilishi kerak bo'lgan operator tomonidan boshqariladi. Yo'l ishlarini bajarish jarayonida u maxsus platformada (ochiq yoki quyosh soyaboni bilan qoplangan) yoki jihozlangan kabinada joylashgan.