Respublikasi oliy va o'rta maxsus

7-MAVZU.AUDITORLIK TEKSHIRUVIDA FIRIBGARLIKNI ANIQLASH


Takrorlash uchun savollar

1. 
   Auditorlar qanday ahloq me'yor1ariga amal qilishlari lozim?
   
2. 
   Auditor boshqa auditor yoki ekspert ma'lumotlaridan foydalanishi mumkinmi, ularni o’zaro munosabatlari qanday bo'1ishi lozim?
   
3. 
   Auditor tekshirilayotgan korxonani roziligisiz U xaqidagi ma'1umotni oshkor qilish mumkinmi?
   
4. 
   Auditorlar Palatasi funktsiyalari nimalardan iborat?
   
5. 
   Auditorlik faoliyatini kim nazorat qiladi?
   
6. 
   Auditorlik kasbiga qanday malakaviy talablar qo’yilgan?
   
7. 
   Auditning Axloq kodeksi to’g’risida nimalar bilasiz?
   
8. 
   Auditorlik tekshiruvi jarayonida siz buxgalterning ishida xato topdingiz. Bu esa, albatta, unga yo’1 qo'ygan kishini ranjitadi. Ehtimol, shu munosabat bilan qiyinchiliklar yuzaga kelar? Tekshirilayotgan kompaniya buxgalterlari bilan qanday ishlaysiz?
   
9. 
   Axloq me'yor1ari deganda nimani tushunasiz?
   
10. 
    Auditning axloq kodeksi mohiyati nimadan iborat?
    
11. 
    Axloq kodeksini ishlab chiqish tarixi haqida nimalarni bilasiz?
    
12. 
    Axloq kodeksining tamoyillari deganda nimani tushunasiz?
    
13. 
    Mustaqillik, vijdonlilik, konfidentsiallik tamoyillari qanday xususiyatga ega?
    
14. 
    Umuminsoniy me'yor va tamoyillarga amal qilish, jamiyat qiziqishlarini inobatga olish deganda nimani tushunasiz?
    
15. 
    Auditorning ob'ektiv1igi va e'tibor1i1igi deganda nimani tushunasiz?
    
16. 
    Auditorning kasbiy mahorati deganda nimani tushunasiz?
    
17. 
    Soliq munosabatlari deganda nimani tushunasiz?
    
18. 
    Professional xizmatga aloqador bo'1magan sohada auditorning harakati deganda nimani tushunasiz?
    

MAVZU BO'YICHA MASALALAR
Masala. «FOTON» tashkiloti auditorlik tashkilotiga buxgalteriya hisobini kompyuterlashtirish yuzasidan murojaat qildi. Ushbu auditorlik tashkiloti «FOTON» tashkilotini bir necha yildan beri tekshiruvdan o‘tkazadi va tashkilotning moliyaviy va boshqaruv hisobi muammolarini va xususiyatlarini yaxshi biladi.
Talab qilinadi: Agar auditorlik tashkiloti korxonaga kompyuterlashtirish yuzasidan xizmat ko‘rsatsa, auditorlik tekshiruvi o‘tkazayotgan vaqtda auditorning mustaqilligiga ta'sir ko‘rsatadimi? Masala. Siz «AKFA» firmasini tekshirayotgan auditorsiz. Sizning auditorlik firmangizga ofis uchun ijaraga bino kerak. «AKFA» firmasi Sizga o‘zining mulki hisoblangan binoni ijaraga olishni
taklif qildi.
Talab qilinadi:

5. 
   Bu taklif qabul qilinsa auditorlik firmasining mustaqilligi yo‘qo1adimi? Holatlarni tahlil qiling.
   
6. 
   Auditor ushbu vaziyatni baholash uchun qaysi me'yoriy hujjatlardan foydalanishi lozim.
   

Masala. "ODIL-AUDIT" auditorlik tashkiloti 3 yil oldin tashkil etilgan. U hozirgi kunga qadar kattalashib ketgan va o‘z filliallariga ega. Firma auditorlik xizmati ko‘rsatadi va qo‘shimcha ravishda soliq qonunchiligi masalalari bo‘yicha maslahatlar beradi.
Talab qilinadi: Bu maslahatlar auditorlik xizmatiga qanday ta'sir ko‘rsatadi.
Masala. "ODIL-AUDIT" auditorlik firmasining auditori A.I.Ahmedov o‘zining malakaviy xizmati to‘g‘risida matbuotda va radioda reklama qilib, mahoratlilik darajasi va boshqa auditorlarga nisbatan yuqori malakali ekanligini e'lon qildi. Shuning bilan birgalikda xizmati uchun to‘lanadigan so‘mmani ham oshkor qildi.
Talab qilinadi: Auditor A.I.Ahmedovga kasbiy etika me'yor1ariga rioya qilgan holda qanday
bo‘lishi haqida maslahat bergan bo‘1ar edingiz?

Masala. «ODIL-AUDIT» auditorlik firmasining 3 kishidan iborat auditorlari «YYY» sug‘urta kompaniyasini auditdan o‘tkazmoqda. Auditorlardan biri korxona bosh direktori muoviniga yaqin qarindoshchiligi borligi aniqlandi.

Talab qilinadi:

13. 
    Bunday holda auditning etika me'yor1ariga zid bo‘ladimi?
    
14. 
    Auditor ushbu vaziyatni baholash uchun qaysi me'yoriy hujjatlardan foydalanishi lozim;
    

Masala. «BUSTON» korxonasida audit o‘tkazi1di. Auditorlar tomonidan kamchiliklar aniqlanmadi. Korxona rahbarlari tomonidan auditorlarga qimmatbaho sovg‘a1ar berildi.
Talab qilinadi:

1. 
   Auditor ushbu vaziyatni baholash uchun qaysi me'yoriy hujjatlardan foydalanishi lozim;
   
2. 
   Bunday holatda auditorlar qanday yo‘l tutishlari lozim?
   

Masala. «DAVR» xususiy korxonasida audit qilish natijasida soliqlardan kam to‘langan1igi ma'lum bo‘ldi. Uni yashirish maqsadida korxona direktori har bir auditorga dam olish uchun yo‘l1anmalar taklif qildi va ulardan ijobiy auditorlik xulosa berishlarini iltimos qildi.
Talab qilinadi:

1. 
   Auditor ushbu vaziyatni baholash uchun qaysi me'yoriy hujjatlardan foydalanishi lozim;
   
2. 
   Bunday holatda auditorlar qanday yo‘l tutishlari lozim?
   

Masala. Tikuv-ishlab chiqarish firmasi auditorlik firmasi bilan tuzilgan shartnomada ko‘rsatilgan talablarni bajarmaganligi sababli, tikuv-ishlab chiqarish firmasi va auditorlik firmasi o‘rtasida o‘zaro nizo kelib chiqdi. Shu sababli, tikuv-ishlab chiqarish firmasi auditorlik firmasi bilan amaldagi shartnomani buzib, sizning auditorlik firmangiz bilan shartnoma tuzmoqchi.
Talab qilinadi: Bu holatda sizning auditorlik firmangiz qanday yo‘l tutishi lozim?
Masala. Auditorlardan mijoz-korxona buxgalterlari tomonidan quyidagicha savollar bilan murojaat qilindi:

23. 
    Joriy hisobot davriga tegishli, hisobot tuzilganga qadar aniqlangan xatolar buxgalteriya hisobotida qanday aks ettiriladi?
    
24. 
    Joriy hisobot davrida aniqlangan o‘tgan yillardagi xatolar hisobda qanday aks ettiriladi?
    
25. 
    Korxona turli faoliyat bilan shug‘ullanadigan bo‘lsa foyda so1ig‘i bazasi qanday aniqlanadi?
    
26. 
    Transport vositasiga 100% eskirish hisoblangan bo‘lib shartnoma bahosida 1840000 so‘mga sotib olingan. Bu transport vositasiga amortizatsiya hisoblash kerakmi? Transport vositasini asosiy vositalar tarkibiga qo‘shilganda qanday buxgalteriya provodkalari beriladi?
    
27. 
    Korxonada telefon o‘rnatish va uning xizmati, kommutator xizmati, o‘t o‘chirish sistemasi, signalizatsiya moslamalari xarajatlari qanday xarajatlar tarkibida hisobga olinadi?
    
28. 
    Yilning natijasi bo‘yicha o‘tkaziladigan majburiy auditorlik xizmati uchun to‘lov sarflari qaysi xarajatlar tarkibida hisobga olinadi va soliqqa tortish bazasiga qo‘shi1adimi?
    
29. 
    Temiryo‘l chiptasida temiryo‘l ta'rifi va sug‘urta so‘mmasi ko‘rsati1gan QQS so‘mmasini qanday ajratish mumkin. Temiryo‘1 chiptasining jami so‘mmasidanmi yoki temiryo‘1 ta'rifi so‘mmasidanmi?
    
30. 
    Sho‘ba korxona alohida balans va hisob-kitob schotiga ega. Nizom talablariga ko‘ra o‘zining tushumini bosh korxonaga pul ko‘chirish orqali o‘tkazib berish kerak. Bosh korxonaga naqd pulda belgilangan limitda ortiqcha to‘lash huquqiga egami?
    
31. 
    Xo‘ja1ik shartnomasi shartlarini bajarmaganlik uchun jarima so‘mmalari qaysi mab1ag‘lar hisobidan qoplanadi?
    
32. 
    Ustav kapitalidagi xorijiy ta'sischilarning ulushini baholash tarkibi qanday amalga oshiriladi?
    
33. 
    Kichik korxonalarida yagona soliq to‘lash mezonlari qanday tartibda amalga oshiriladi?
    
34. 
    Sho‘ba korxona va qaram korxonalarni tuzishda qaysi me'yoriy hujjatlarga asoslanadi?
    
35. 
    Safar xizmati xarajatlarini hisobdan chiqarish tartibi qanday amalga oshiriladi?
    
36. 
    Xorijiy mamlakatlar bo‘yicha safar xizmatlarini hisoblash va hisobdan chiqarish xususiyati qanday amalga oshiriladi?
    
37. 
    Vakillik xarajatlari me'yorlari va ularni hisobdan chiqarish qanday amalga oshiriladi?
    
38. 
    Reklama xarajatlari me'yor1ari va hisobdan chiqarish tartibi qanday amalga oshiriladi?
    
39. 
    Kadrlar tayyorlash xarajatlari qanday hisobdan chiqariladi?
    
40. 
    Asosiy ishlab chiqarishdagi ishchilar uchun berilgan moddiy yordam pullari mahsulot tannarxiga kiritiladimi?
    
41. 
    Kredit foizi so‘mmalari mahsulot tannarxiga kiritiladimi?
    
42. 
    Korxona investitsiya uchun qilingan sarf xarajatlar, jumladan sotib olingan asosiy vositalar qaysi qiymatda (bosh1ang‘ich yoki qoldiq) soliq solish bazasidan imtiyoz sifatida chegirib tashlanadi?
    
43. 
    Asosiy vositalar boshqa tashkilotlarga sotilganda qanday tartibda va qaysi qiymatidan QQS to‘lanadi?
    
44. 
    Tekinga olingan asosiy vositalarga eskirish hisoblanadimi?
    

Talab qilinadi: Auditorlar tomonidan korxona buxgalterlariga yuqoridagi holat bo‘yicha qanday amaliy tavsiyalar yoki tushuntirish ishlari amalga oshirilishi lozim?
Masala. Siz o’zingizga bir necha yildan beri mijoz bo'1ib kelayotgan «Ray» nomli kichik korxonaning moliyaviy hisobotini tekshirish bo'yicha shartnoma imzoladingiz. Siz ushbu vaqtda boshqa tashkilotning xizmatini qilayotgan edingiz, shu boisdan siz o'z yordamchingiz (auditor yordamchisi)ni mazkur mijoz korxonaga jo'natdingiz va debitor qarzlarni tekshirishni boshlashni tayiinladingiz. Siz jo’natgan yordamchingiz o’tgan hisobot davridagi ishchi hujjatlarndan foydalangan holda schetlar qoldig’ini aniqladi, debitorlarni xronologik tarzda ajratdi, debitor qarzlarni tasdiqlash uchun 3-shaxslarga so'rov jo’natdi, qarz va kreditlari tasdiqlovchi hujjatlarni o'rgandi. Bundan tashqari u debitor qarzlarni undirishning qonuniyligi va ehtimolligi bo'yicha dalillar to'pladi. Siz uning ishi natijalarini va to’plagan ishchi hujjatlarini ko’rib chiqib, yordamchingiz o’tgan hisobot davri hujjatlaridan to’g'ri foydalanganiga amin bo’ldingiz.
Talab etiladi:

4. 
   Siz o'z yordamchingiz debitor qarzlar bo’yicha tekshiruvni to'liq qamrab olganiga qay darajada ishonsiz,
   
5. 
   Auditor yordamchisining auditorga tekshiruv materiallarini berish tartibi Axloq kodeksida qay tariqa bayon etilgan?
   
6. 
   Auditor o'z yordamchisining audit standartlaridan qay darajada foydalanganini qay tariqa nazorat qiladi?
   

Masala. «Deloitte and Touche» auditorlik kompaniyasining auditori Delua Uilyam bilan quyidagi holatlar yuz berdi:

5. 
   “A” kompaniyaning buxgalteri 2 oy oldin ishdan haydalgan bo'lib, kompaniya yangi buxgalter ishga qabul qilmagan. Natijada kompaniyada xo'jalik operatsiyalari ro’yxatga olinmagan va buxgalteriya ishlari yuritilmagan. Kredit shartnomasiga rioya qilish maqsadida korxona oraliq moliyaviy hisobotni taqdim etishi kerak, ammo mazkur hisobot tuzilmagan. Shu boisdan kompaniya «Deloitte and Touche» auditorlik tashkilotiga murojaat etib, mazkur auditorlik tashkiloti auditori Delua Uilyamni hisobot tuzishga yordam berishini so'radi. Chunki Delua Uilyam mazkur kompaniyaning oldingi yillardagi moliyaviy hisobotini auditorlik tekshiruvidan o'tkazgan.
   
6. 
   Delua Uilyam mazkur jarayonda kompaniya soliq delaratsiyalrini tuzishda sof foydni sezilarli darajada kamaytirganini aniqladi. Delua Uilyam ushbu holat bo’yicha auditorlik tashkiloti rahbariga ma'lumot taqdim etdi va kompaniyaga hisobotni to’g'ri1ash kerakligini tavsiya etdi. Ammo kompniya hisobotni o’zgartirmasligini ta'kidladi. Delua Uilyam bu haqda soliq organiga ma'lumot taqdim etdi.
   
7. 
   Hisobot davri yakunid kompaniya rahbariyati uning inventarizatsiya jarayonidagi ishtiroki uchun kompaniyadaa ishlabb chiqarilgan mahsulot bilan uni rag'bat1antirdi.
   
8. 
   Delua Uilyamning o’rtog'i Devid Krukshank «Deloitte and Touche» auditorlik tashkiltining mijozi bo'1gan bankda kreditlarni taqdim etish bo’yicha mas'ul hisoblanadi. Delua Uilyam Devid Krukshank bilan ta'minlanmagan kreditni taqdim etish bo'yicha kelishuvga erishdi va Devid Krukshank Delua Uilyamga kreditni taqdim etdi.
   

Talab etiladi:

1. 
   Yuqoridagi har bitta holat bo’yicha etika tamoyillari nuqtai nazaridan o'z fikringizni bayon eting
   
2. 
   Yuqoridagi holatlardan qays birida etika tamoyillariga rioya qilinmagan.
   
3. 
   O'z fıkringizni etika kodeksi qoidalari bilan asoslang.
   

Masala. «Toyota» kontserni auditorlik kompaniyasiga buxgalteriya hisobini kompyuterlashtirish yuzasidan murojaat qildi. Ushbu auditorlik kompaniyasi «Toyota» kontsernini bir necha yildan beri tekshiruvdan o‘tkazadi va tashkilotning moliyaviy va boshqaruv hisobi muammolarini va xususiyatlarini yaxshi biladi.

Talab qilinadi:
1. Agar auditorlik kompaniyasi “Toyota” kontserniga kompyuterlashtirish yuzasidan xizmat ko‘rsatsa, auditorlik tekshiruvi o‘tkazayotgan vaqtda auditorning mustaqilligiga ta'sir ko‘rsatadimi?

Masala. Siz «Daimler-Benz AG» kompaniyasini tekshirayotgan auditorsiz. Sizning auditorlik kompaniyangizga ofis uchun ijaraga bino kerak. «Daimler-Benz AG» kompaniyasini Sizga o‘zining mulki hisoblangan binoni ijaraga olishni taklif qildi.

Talab qilinadi:

7. 
   Bu taklif qabul qilinsa, auditorlik kompaniyangizning mustaqilligi yo‘qoladimi? Holatlarni tahlil qiling.
   
8. 
   Auditor ushbu vaziyatni baholash uchun qaysi me'yoriy hujjatlardan foydalanishi lozim.
   

Masala. "Grant Thornton" auditorlik kompaniyasi 3 yil oldin tashkil etilgan. U hozirgi kunga qadar kattalashib ketgan va o‘z filliallariga ega. Auditorlik kompaniyasi auditorlik xizmati ko‘rsatadi va qo‘shimcha ravishda soliq qonunchiligi masalalari bo‘yicha maslahatlar beradi.

Talab qilinadi:

1. 
   Bu maslahatlar auditorlik xizmatiga qanday ta'sir ko‘rsatadi?
   

Masala. “KPMG” auditorlik firmasining auditori Djon Veyxmeyer o‘zining malakaviy xizmati to‘g‘risida matbuotda va radioda reklama qilib, mahoratlilik darajasi va boshqa auditorlarga nisbatan yuqori malakali ekanligini e'lon qildi. Shuning bilan birgalikda xizmati uchun to‘1anadigan so‘mmani ham oshkor qildi.

Talab qilinadi: Auditor Djon Veyxmeyerga kasbiy etika me'yorlariga rioya qilgan holda qanday bo‘1ishi haqida maslahat bergan bo‘1ar edingiz?

Masala. «Ernst & Young» auditorlik kompaniyasining 3 kishidan iborat auditorlari «Gross insurance» sug‘urta kompaniyasini auditdan o‘tkazmoqda. Auditorlardan biri korxona bosh direktori muoviniga yaqin qarindoshchiligi borligi aniqlandi.

Talab qilinadi:

15. 
    Bunday holda auditning etika me'yor1ariga zid bo‘ladimi?
    
16. 
    Auditor ushbu vaziyatni baholash uchun qaysi me'yoriy hujjatlardan foydalanishi lozim;