Республикаси олий ва

B=P*Q-(V*Q+C)

Бу ерда: Q-сотиш ҳажми; B-фойда; P-маҳсулот бирлиги нархи; V- Маҳсулот бирлигидан ўзгарувчан харажатлар; C- маҳсулот бирлигидаги доимий харажатлар.
Ишлаб чиқаришнинг зарарсизлик нуқтаси P=0 га тенг бўлади.Бундан зарарсизлик нуқтаси келиб чиқади:
Q=C\P-V
Зарарсизлик нуқтасининг аниқланиши сотиш нархи, маҳсулот бирлигига кетган ўзгарувчан харажатларга боғлиқ ва маълум вақт давомидаги доимий харажатлар энг муҳим ўрин олади.Бунга қуйидаги масалани келтиришимиз мумкин:
Масала. А компания сўнгги 3 йиллик учун берилган маълумотлар асосида дафтар ишлаб чиқариш учун қайси турдаги маҳсулотни чиқарса кўпроқ фойда оладишини аниқланг? Албатта бу бозор риски билан бевосита боғлиқдир.
2015-ЙИЛ

Маҳсулот тури	THE BEST	WONDERFUL
Сотилган маҳсулот (млн $)	100	50
Таннарх (бир бирлик маҳсулот маҳсулот учун $да)	1500	1000
Ўзгарувчан харажатлар (бир бирлик маҳсулот маҳсулот учун $да)	300-400	200-300
Доимий харажатлар (бир бирлик маҳсулот маҳсулот учун $да)	1100	700
Фойда (бир бирлик маҳсулот маҳсулот учун $да)	500	500

2016-ЙИЛ

Маҳсулот тури	THE BEST	WONDERFUL
Сотилган маҳсулот (млн $)	105	55
Таннарх (бир бирлик маҳсулот маҳсулот учун $да)	1500	1000
Ўзгарувчан харажатлар (бир бирлик маҳсулот маҳсулот учун $да)	300-400	200-300
Доимий харажатлар (бир бирлик маҳсулот маҳсулот учун $да)	1100	700
Фойда (бир бирлик маҳсулот маҳсулот учун $да)	500	500

2017-ЙИЛ

Маҳсулот тури	THE BEST	WONDERFUL
Сотилган маҳсулот (млн $)	102	57
Таннарх (бир бирлик маҳсулот маҳсулот учун $да)	1500	1000
Ўзгарувчан харажатлар (бир бирлик маҳсулот маҳсулот учун $да)	400-500	300-400
Доимий харажатлар (бир бирлик маҳсулот маҳсулот учун $да)	1000	700
Фойда (бир бирлик маҳсулот маҳсулот учун $да)	500	400

Ечиш:

1. 
   2015-йил учун сотилган маҳсулот ҳажмини топиш: THE BEST учун:
   

1) 10000000\(1500+500)=50000

2. 
   2000\500=0.25%даромад билан чиқади. Бир долларлик фойда олиш учун 4 долларлик харажат қилган.
   

Юқоридаги ҳолатлардан келиб чиққан ҳолда қуйидаги саволларга жавоб беринг:

1. 
   2016-2017 йил учун ҳам “The Best” тур учун зарасизлик нуқтасини ёки даромадлилик коеффицентини топинг.
   
2. 
   “Wonderful” дафтар тури учун бозор риски ҳисоблансин.
   
3. 
   Барча йиллардаги маҳсулот даромадлилик коеффициентлари ўрта арифметиги ҳисоблансин.
   
4. 
   Юзага келган натижа учун бозор риски қай даражадалигини ҳисоблансин.
   

1. 
   2016-2017 йил учун ҳам “The Best” тур учун зарасизлик нуқтасини ёки даромадлилик коеффициентини қуйидагича топамиз:
   

2016-йил учун сотилган маҳсулот ҳажмини топиш: “The Best” дафтар тури учун
1) 105000000\2000=52500
2) 2000\500=0.25%даромад билан чиқади.
2017-йил учун сотилган маҳсулот ҳажмини топиш: “The Best” дафтар тури учун
1) 102000000\2000=51000
2) 2000/500=0.25% даромад билан чиқади.

2. 
   “Wonderful” дафтар тури учун бозор риски ҳисоблансин. 2015-йил учун сотилган маҳсулот ҳажми:
   

1) 50000000\1500=33333.3
2) 1500/500=0.03% даромад
2016-йил ҳолати учун сотилган маҳсулот ҳажми:
1) 55000000\1500=36666.6
2) 1500/500=0.03% даромад
2017 йил учун сотилган маҳсулот ҳажми:
1) 57000000\1400=40714.2
2) 1400/400=0.035

3. 
   Барча йиллардаги маҳсулот даромадлилик коеффициентлари ўрта арифметиги ҳисоблансин.
   

“The Best” турига (0.25+0.25+0.25)=0.75 “Wonderful” турига (0.03+0.03+0.035)=0.635
Хулоса ўрнида шуни айтиш мумкинки юзага келган натижа учун бозор риски қай даражадалиги ҳисоблайдиган бўлсак, “The Best” ва “Wonderful” дафтар тури учун зарарсизлик нуқтаси ҳали фойда нолга тушгунича давом этиши мумкин. Яъни даромадлилик даражаси токи нол бўлмагунча бозор риски мавжуд бўлмайди. Ҳар иккала дафтар тури учун бозор риски мавжуд эмас,лекин биринчи тури иккинчи турга нисбатан пастроқ даражада даромад олишини кўрсатмоқда. Чунки иккинчи компания камроқ харажат қилиб кўпроқ даромадга эришмоқда.
15-МАВЗУ: ОПЕРАЦИОН РИСКЛАРНИ БОШҚАРИШ РЕЖА:

1. 
   Операцион рискларни бошқариш масалалари;
   
2. 
   Операцион рискларни бошқариш тамойиллари;
   
3. 
   Операцион рискларни бошқариш жараёни;
   
4. 
   Операцион рискларни бошқаришда раҳбарлар иштироки;
   
5. 
   Операцион рискларни бошқаришда стратегик методлар ва уларни кенгайтириш;