Республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

Ипотека қимматли қоғозлари тушунчаси ва уларнинг турлари

«Ипотека қимматли қоғозлари» тушунчаси шундан далолат берадики, улар ипотека – кўчмас мулк гарови билан боғлиқ. «Ипотека» атамаси қадим замонларда (эрамиздан аввалги VI асрда Юнонистонда) пайдо бўлган.
Ипотека (hypotheka) – қарздорнинг кредитор олдида белгиланган ер мулки билан жавобгарлигини таъминлаш ҳисобланади.
Ипотека гаров шаклларидан бири бўлиб, бунда гаровга қўйиладиган кўчмас мулк қарздорнинг эгалигида қолади, кредитор эса, қарздорнинг ўз мажбуриятларини бажармаган ҳолатида ушбу мулкни сотиш ҳисобига таъминланиш ҳуқуқини қўлга киритади.
Кўчмас мулкни гаровга қўйиш кўпинча ипотека кредитларида вужудга келиб, бунда банк харид қилинаётган кўчмас мулкни гаровга қўйиш эвазига кредит беради ва шу кўчмас мулк гаров предметига айланади. Бошқа бир ҳолатда эса мавжуд кўчмас мулкни қарз олувчининг шу кўчмас мулк билан боғлиқ бўлмаган бошқа бир мақсадлари учун кредит ёки қарз олиш кўзда тутилади.



бошқа мақсадларни молиялаштириш учун

уни харид қилишни молиялаштириш учун

ипотека
харид қилинаётган кўчмас мулк гарови эвазига

6.1-расм. Ипотеканинг мақсадли йўналтирилганлиги

Ипотека билан таъминланган кредит (қарз) бўйича қарздор ўз мулкига эгалик қилади ва ундан фойдаланади, лекин уни фақат кредиторнинг (банкнинг) розилиги билангина тасарруф қилиш (сотиш, гаровга қўйиш) ҳуқуқига эга бўлади. Қарздор ўз мажбуриятларини бажаришга қодир бўлмай қолган ҳолатда кўчмас мулк кимошди савдосида сотиб юборилади, олинган маблағлардан кредиторнинг талаблари қондирилади (таъминланади), қолган пуллар эса қарздорга қайтариб берилади. Шундай қилиб, ипотека қарздорнинг мажбуриятларини таъминлаш усули сифатида намоён бўлади ва кредитор- банкнинг рискларини пасайтиради. Гаровга қўйилган мулкни ҳам, қарздорнинг саломатлигини ҳам суғурта қилдириш кредитор учун қўшимча ҳимоя ҳисобланади.