Республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги давлат солиқ ҚЎмитаси солиқ академияси

7-Мавзу: Нутқ техникаси ва маданияти


Режа:

1. 
   Нутқнинг инсон ҳаёти ва жамият тараққиётидаги ўрни
   
2. 
   Мутафаккирлар, педагогларнинг сўз ва нутқининг ижтимоий жамиятда тутган ўрни ва роли ҳақидаги қарашлари
   
3. 
   Тил ва нутқ
   
4. 
   Нутқ маданияти ва техникаси
   
5. 
   Ўқитувчининг нутқий маданияти
   

Нутқ маданияти:

• 
  Нутқ маданияти асолари – фан. У тилшуносликнинг амалий юзасидир. У тўғри ва чиройли нутқ тузиш йўлларини ўргатади. Нутқ маданияти нутқнинг хилма-хил муаммоларини тадқиқ қилувчи фан.
  
• 
  Нутқ маданиятида тил меъёри марказий тушунчадир.
  
• 
  Тил ва нутқ бир-бирига боғлиқ ҳодисадир. Тил нутқ учун моддий материалдир. Тилда руҳий ва моддий материллар мавжуд.
  
• 
  Унинг моддийлиги нутқ жараёнида юзага келувчи реал товушлардир.
  
• 
  Киши хотирасидаги образлар эса руҳий материал ҳисобланади.
  
• 
  Нутқ 2 хил бўлади:
  

1) Ички нутқ;
2) Ташқи нутқ.

• 
  Нутқ киши онгида ҳали реаллашмаган тил унсурларидан ташкил топади.
  
• 
  Кишиларнинг оғиз очмасдан фикрлаши, мунозара юритиши, ўйлаши ички нутққа мисол бўлади.
  
• 
  Аниқ товушлар таъсири натижасида юзага келадиган нутқ ташқи нутқдир.
  
• 
  Нутқ – сўз шакллари, эркин бирикмалар гаплардан таркиб топади.
  
• 
  Тилдаги ифода воситалари чегараланмаган, нутқ чексиздир.
  
• 
  Жамият ҳаётида, тараққиётида нутқ белгиловчи рол ўйнайди.
  
• 
  Тилнинг маданияти – сўз бойлиги, унинг маъноларини ўткирлиги, нутқий оҳангнинг ранг-баранглиги тушунилади.
  

СУҲБАТ ВА НУТҚ ОДОБИ

“Омма билан сўзлашганда, уларнинг ақлу-идроки даражасига қараб гапиринг” Ояти карима.

Тил – инсон ақлий фаолияти, суҳбат ва нутқ одобининг воситаси.
Муомалада эҳтиёж ва заруратда – тил фаолиятидан фойдаланиш.
Тилга эътибор – муомала, муносабат, мувозанатини меъёрлаштиради.
Тилни сақлаш:

• 
  Ёлғон гапиришдан (ёлғон гапирмасликни ўзи – ростгўйликдир)
  

А.Навоий

• 
  Ваъдага хилоф гапиришдан,
  
• 
  Мувофиқ сўз айтишдан,
  
• 
  Ғийбат ва бўҳтонлардан,
  
• 
  Беҳуда баҳс, айб қилиш ва гап ташиш,
  
• 
  Ўзини мақташ ва таърифлаш,
  
• 
  Хизматкорларни лаънатлаш, мазах-масхара қилиш.
  

Сўз – муқаддас, эзгулик, уни тўғри ўрнида, вақтида айтиш, ҳақиқатни илгари суриш.