Respublikasí xalíq bilimlendiriw

ÓZBEKSTAN RESPUBLIKASÍ XALÍQ BILIMLENDIRIW MINISTRLIGI

Ájiniyaz atındaǵı Nókis mámleketlik pedagogikalıq institutı

QARAQALPAQ TILI KAFEDRASÍ

Qaraqalpaq tili hám ádebiyatı fakultetiniń 4-a kurs studenti Shrazova Bekzadanıń

«Qaraqalpaq xalıq oyınları atamalarınıń morfologiyalıq ózgeshelikleri» degen temadaǵı


PITKERIW QÁNIGELIK JUMÍSÍ

Kafedra baslıǵı: f.i.d., prof. Ayımbetov M.

Ilimiy basshı: f.i.k., doc. Patullaeva G.
Xatker: Mámbetmuratova M.
Nókis – 2017
Jaqlawǵa ruxsat berildi:

Fakultet dekanı: .

Kafedra baslıǵı: .
Ilimiy basshı: .

Tema: Qaraqalpaq xalıq oyınları atamalarınıń morfologiyalıq ózgeshelikleri

Pitkeriwshi: Shrazova B.

Mámleketlik imtixan komissiyasınıń qararı:

B.Shrazovanıń «Qaraqalpaq xalıq oyınları atamalarınıń morfologiyalıq ózgeshelikleri» degen temadaǵı pitkeriw qánigelik jumısına « » ball qoyılsın.

MAK baslıǵı: MAK aǵzaları:

MAZMUNÍ
Kirisiw 3
I bap.

1. 
   Ullı Britaniya mámleketiniń finanssisteması
   

2. 
   Byudjet dúzilisiniń qurami
   

3. 
   Ullı Britaniya mámleketiniń finanssisteması jáne onıń ekonomikalıq mazmunı
   

1. 
   

II bap.

2.1 Ullı Britaniya dáramat hám ǵárejetler sisteması

2.2 Angliyanıń fiskal siyasatı

Juwmaq
Paydalanılǵan ádebiyatlar

Kirisiw

Ózbekstan Respublikasında mámleket finansın basqarıw sistemasında alıp barılıp atırǵan reformalar, qatar wazıypalar menen birgelikte, mámleket byudjetiniń gáziynexana orınlanıwına basqıshpa - basqısh ótiwdi hám onıń iskerlik mexanizmlerin jetilistiriwdi názerde tutadı.

Bunda zamanagóy informaciya texnologiyaları járdeminde mámleket qarjlarınıń háreketi tuwrısındaǵı maǵlıwmatlardı jıynash, qayta islew, uzatıw usılların ózlestiriw tiykarında mámleket finansın basqarıwdıń nátiyjeli usıl hám quralların qáliplestiriw hám muwapıq halda islewinin támiyinlew zárúr boladı.

Mámleketimizde mámleket byudjetiniń gáziynexana atqarılıwın nátiyjeli nátiyjeni ámelde qollanıwda tek ǵana turaqlı rawajlanıw kórsetkishlerine eriskenimizden keyin ǵana muvaffaq bolındı. Ózbekstan húkimeti mámleket finansın basqarıw sistemasında da keń kólemli reformalardı tabıslı ámelge asırıp kelip atır. Bul reformalardıń unamlı nátiyjelerin mámleket byudjeti gáziynexana atqarılıwınıń tabıslı engiziliwinde kóriwimiz múmkin.

Mámleket byudjetiniń gáziynexana atqarıwı mámleket byudjeti hám mámleket maqsetli fondlarınıń barlıq dáramatların, sonıń menen birge, byudjet shólkemleriniń byudjetten tısqarı qarjilar boyınsha tushumlarini birden-bir gáziynexana esapraqamga jıynash hám olardıń barlıq ǵárejetlerin sol esapraqamdan ámelge asırıwdı názerde tutadi. Bul bolsa Mámleket byudjeti, byudjetten tısqarı fondlar, byudjet shólkemleriniń byudjetten tısqarı qarjları, mámleket qarızları hám olarǵa xizmet kórsetiw processleriniń operativ qadaǵalawın hám monıtoringini aparıw, mámleket qarjlarınıń nátiyjeli isletiliwin támiyinlew, mámleket finanslıq resurslariniń háreketi tuwrısında operativ tárzde maǵlıwmatlardı jıynaw imkaniyatın beredi.

Rawajlaniwimizdiń búgingi sharayatında mámleketimiz ekonomikasında júz bolıp atırǵan strukturalıq ózgerisler, pútkil finans sistemasında, onıń oraylıq buwını bolǵan mámleket finansında ámelge asırılıp atırǵan reformalar mámleket finansın basqarıw máselelerinde arnawlı bir bilim hám kónlikpelerge ıyelew zárúr ekenligin talap qılıp atır.

Bunday sharayatta tekǵana mámleket finansı haqqındaǵı málim teoriyalıq bilimlerge iye bolǵan, bálki mámleket byudjeti gáziynexana atqarıwı processlerinde júzege keletuǵın jaǵdaylardı tushuna alatuǵın, byudjet atqarıwı qatnasıwshıları bolǵan finans shólkemleri, gáziynexanashılıq bólindileri, byudjet shólkemleri hám byudjetten qarji alıwshılar ámeliy iskerligin nátiyjeli tashkil ete alatuǵın, mámleket qarjların nátiyjeli basqarıwǵa qaratılǵan basqarıw qararların qabıl ete alatuǵın zamanagóy qánigeler tayarlaw birinshi dárejeli áhmiyetke iye esaplanadı.

Sol sebepli mámleket finansı ushın ǵayratkor, dóretiwshilik pikir júritetuǵın qánige kadrlardı tayarlawda byudjet- finanshám byudjettiń gáziynexana atqarıwı teoriyası hám ámeliyatın úyreniwge zárúrli orın beriledi.
Jámiyettiiń bul talabın anglagan halda, sonıń menen birge, Kadrlar tayarlaw Milliy programmasınıń tálim sistemasına jańa áwlad sabaqlıqların jaratıw boyınsha programmalıq wazıypasın orınlaw maqsetinde avtorlar tárepinen joqarı tálimdiń tiyisli baǵdarları daǵı studentler ushın “Gáziynexanachilik” atlı sabaqlıq jaratıldı. Bul sabaqlıqtıń maqseti studentlerde mámleket byudjeti gáziynexana atqarılıwın shólkemlestiriw hám gáziynexanashılıq iskerligi haqqındaǵı pútin bilimler sistemasın qáliplestiriw, gáziynexanashılıq mexanizmleriniń ámel qılıw qásiyetlerin ashıp beriwden ibarat.

Ózbekstan Respublikasinda ekonomikanı erkinlestiriw hám modernizaciyalaw sharayatında mámleket finansı sistemasında tereń ekonomikalıq reformalar ámelge asırılıp atır. Bul reformalar, qatar wazıypalar menen birgelikte, mámleket finansın basqarıw natiyjeliligin asırıwdı názerde tutadi. Bunda mámleket finansın basqarıw formaları hám usılların jetilistiriw, pán- texnika rawajlanıwı jetiskenlikleri hám basqa texnikalıq qurallar járdeminde informaciyanı jıynash, qayta islew, uzatıw qaǵıydaları hám usılların ózlestiriw tiykarında informaciyalastiriwdi jáne de rawajlandırıw talap etiledi.

Mámleket finansın basqarıw daǵı reformalar sharayatında ulıwma mámleketlik finanssistemasınıń basbuwını - mámleket byudjetin basqarıw, byudjet procesin tashkil etiw sistemasındaǵı reformalar, atap aytqanda, byudjet orınlanıwında kassalı sistemadan jáhán ámeliyatında sınalǵan hám óziniń unamlı nátiyjelerin bergen byudjet sisteması byudjetleriniń gáziynexana atqarıwina ótiw ámelge asırılıp atır.

Búgingi kúnde byudjet procesin nátiyjeli tashkil qılıw jumısların gáziynexanashılıq qadaǵalawısız támiynlew qıyın ekenligin ilimpazlar hám ekonomistler, qolaversa, tarawdıń qánigeleri tıyanaqlı túrde tán alıw etpekteler. Sebebi gáziynexanashılıq qadaǵalawı byudjet dáramatları hám ǵárejetlerin birden-bir gáziynexana esapraqamiga jıynash, pul qarjların tuwrı joybarlawtiriw, finanslıq aǵıslardıń dáslepki hám ámeldegi qadaǵalawın ámelge asırıw hamde mámleket byudjetin joqarı operativlikda atqarıw imkaniyatın beredi.

Ekenin aytıw kerek, global jáhán ekonomikası daǵı saldamlı máseleler hám de olardıń dúnyadaǵı kóplegen mámleketler qatarinda biziń mámleketimiz ekonomikasına da kórsetip atırǵan unamsız tásirine qaramastan, aqırǵı jıllarda respublikamızda joqarı hám turaqlı ósiw pátlerin saqlap, makroekonomikalıq turaqlılıq hám sáykesliktiń támiyinlanayotganligi ayriqsha unamlı kórsetkish bolıp atır.

Áwele, byudjet procesi túsiniginiń mazmunına toqtalatuǵın bolsaq, byudjet procesi - byudjet joybarın dúziw, kórip shıǵıw, qabıllaw hám atqarıw etiw, onıń atqarıw etiliwin qadaǵalaw qılıw, atqarıwı haqqındaǵı esabattı tayarlaw hám tastıyıqlaw, sonıń menen birge mámleket byudjeti strukturasına kiretuǵın byudjetler ortasındaǵı óz-ara munasábetlerdiń nızam hújjetlerine muwapıq tártipke saliniwi menen baylanıslı bolǵan mámleket hákimiyat hám jergilikli óz- ózin basqarıw shólkemleri hám de basqa byudjet procesi qatnasıwshılarınıń maqsetli iskerligi bolıp tabıladı. Onıń mazmunı mámlekettiń mámleket hám byudjet qurılısı, tiyisli kepillikli organlar hám yuridikalıq adamlardıń byudjet huqıqları menen belgilenedi.

Mámlekette mámleket finansın basqarıwdı, atap aytqanda mámleket byudjeti ni atqarıw etıwde tiykarǵı mexanizmlerden esaplanǵan Gáziynexanashılıq sistemasın tashkil etiw hám qáliplestiriwde shet el mámleketleriniń tájiriybesi zárúrli orın iyeleydi.

Ózbekstan olar tájiriybesinen ápiwayı nusqa almaydı, sebebi mámleketimiz mámleket basqarıwdı shólkemlestiriw, ekonomikalıq hám huqıqıy munasábetlerdi basqarıw salasında ayriqsha jóneliske iye. Biraq, bul hal gáziynexanashılıq sistemasın shólkemlestiriw hám rawajlandırıw barasindagi xalıq aralıq tájiriybeni úyreniwdiń áhmiyetin ulıwma pasaytirmaydi. Mısalı, Frantsiyada barlıq finanslıq resurslar Gáziynexanachilikniń birden-bir esapraqamida jıynaladı, bul qarjilardıń muǵdarı Oraylıq Bankte jaylasqan barlıq tushumlar hám tólewler jıynalatuǵın sol esap raqam qadaǵalaw etiledi. Gáziynexanashılıq shólkemleri mámlekettiń salıqlı hám salıqsız dáramatların jıynap aladı hám kerekli qadaǵalaw jumıslarınan keyin mámleket qarjların sarıplanıwın ámelge asıradı. Gáziynexanashılıq shólkemleri dáramatlar tushumining hám Mámleket byudjeti ǵárejetleriniń esap kitabın júrgizedi.