Ko‘rgazmalilik asosida tashkil etiladigan darsda o‘rganilayotgan mavzu yuzasidan alohida topshiriqlarni bajarish uchun qo‘llaniladigan o‘quv fanlariaro aloqador elementlarning turli jadval va modellarda ifodalanganligi asosida. Chunonchi, boshlang‘ich sinflarda ona tili, o‘qish yoki tasviriy san’at darslarida mazmunan o‘xshash bo‘lgan “Qish”, “Bahor” kabi mavzularni o‘rganish bo‘yicha.
Mavzularning bir-biriga o‘xshashligi: o‘quv jarayonining uzviy tarkibiy qismida o‘quv fanlariaro aloqadorlikdan foydalanish asosida darsning samaradorligini oshirish.
Umumlashtirish-o‘quv fanlarining umumiy qonuniyatlari va tamoyillarini mukammal o‘rgatish maqsadida turli o‘quv fanlari bo‘yicha maxsus tashkil etiladigan takrorlash-umumlashtirish darslarida o‘quvchilarning egallagan bilimlarini takrorlashga imkon yaratish.
Agarda, dars jarayonida quyidagi didaktik shartlarga amal qilinsa, o‘qitishga mujassam yondashishda samaradorlikka erishiladi:
O‘rganilayotgan o‘quv fanlari bo‘yicha mavzularni mazmunan uyg‘unlashtirish orqali o‘quv rejalariga fanlararo aloqadorlik asosida tashkil topgan dars soatlarini kiritish; o‘quv fanlariaro aloqadorlik asosida tashkil etilgan darslarning ta’lim sifatini ta’minlash va uning tarbiyaviy jihatlarini kuchaytirish;darslarda mazmunan bir-biriga yaqin yoki aralash o‘quv fanlari tarkibidagi tushunchalar yordamida o‘quvchilarning ilmiy dunyoqarashi hamda muayyan ko‘nikma va malakalarini shakllantirish;
O‘quv fanlariaro aloqadorlikni ta’minlashda o‘quvchilar idrok etish faoliyatlarini jadallashtirishning turli vositalaridan unumli foydalanish. Chunonchi, aralash o‘quv kurslari bo‘yicha, muammolilik, ko‘rgazmalilik, mustaqil ishlar, individual topshiriqlar tashkil etish yordamida bunday maqsadga erishish mumkin.
Ulug’ didaktik Yang Amos Kamenskiy fikricha: “Bir-biri bilan bog’liq bo’lgan hamma narsa huddi shunday holda o’rganilishi kerak”.
Fanlararo bog’liqlik g’oyasiga keyinchalik juda ko’p pedagoglar yondashib uni rivojlanishi va umumlashtirilishiga hissa qo’shdilar. Jumladan D.Lohk g’oyasiga ko’ra: “ Ta’lim mavzuning aniqlanishida bir fan boshqa fanlar elementlari bilan va faktlari bilan to’ldirilishi kerak”.
I.V.Pestalossi o’zining didaktik maqolasida shunday deydi. “Bir-biri bilan bog’liq fanlarni onginga keltir, ularni tabiatdagi uzviy bog’liqlik holatida ekanini angla”-deydi. Pestalossi bir fanning boshqa bir fandan uzoqlashuvi hatto havfliligini ta’kidlaydi.
D.Uskenskiy shunday deydi: “Har qanday fan tomonidan xabar qilinayotgan bilim va g’oya dunyo va hayotga keng nigoh va yorituvchan holatda berilishi lozim”.
Bir turdagi qism yoki elementlar mavjudligi va ularning bir maqsadga tabiiy bo’ysundirish imkoni va bir qator o’quv fanlari uslubidagi yaqinlik integratsiya atamasini aniqlashga asos beradi, ya’ni o’qitish tarbiya qilish va o’quvchilarni ma’lum o’quv fanlarini o’zlashtirish uyg’unlashtirish usullari haqidagi fan. Integratsiyani uslubiy hodisa sifatida tahlil qilib bergan I.Kolojvari va L.Pechnikova takidlashicha: “Integratsiyaning kelajagi porloq”. Bu usul natijasida o’quvchilar ongida olamning faol va ko’p tomonli tasviri shakllanadi. O’quvchilar olgan bilimlarini amalda faol foydalanishligi boshlanadi. Chunki bilimlari osonroq amaliyotga xos xususiyatlarini aniqlaydi, yangicha fikrlay boshlaydi, fanni tez o’zlashtiradi, uning boshqa fanlarga bo’lgan munosabatini ravshanlashtiradi.
O’qituvchi qachon va qanaqa fanlarni integratsiyalash mumkin yoki integralash shartlarini bilish muhim ahamiyatga ega.
E.Smirnova fikricha: “Birinchi sinfda quyidagi fanlarni integrarlash mumkin: o’qish, yozuv, tasviriy san’at va mehnat”. Faqat o’qish va faqat yozuv bolani juda charchatadi va unda salbiy tuyg’ularni uyg’atadi. 1-sinf o’quvchisida birinchi darslardayoq o’qishga bo’lgan istak yo’q bo’lmasligi kerak. Uning ko’zlaridagi uchqun o’chmasligi kerak. Yuqorida aytib o’tilgan fanlarni tartiblashda o’quvchining o’rganish jarayonnini, qiziqishini ushlab turish, faollashtirishga e’tibor beriladi.
Bir xil sinflarda turli fanlardan dars beruvchi o‘qituvchilarning bir-birlarining darslariga qatnashib turishlari hamda o‘quvchilarning bilim va malakalariga qanday talablar qo‘yilishi lozimligini kelishib olishlari predmetlar o‘rtasidagi o‘zaro bog‘lanishni aniqlashda muhim vosita hisoblanadi. O‘quvchilar o`qish darslarida olgan bilim va malakalaridan boshqa fanlarni o‘rganishda qanday foydalanayotganliklarini va bunda qanday qiyinchiliklarga duch kelayotganliklarini muntazam ravishda kuzatib borish ham muhim ahamiyatga egadir.
Xulosa qilib aytganda, o`qish fanini o’qitishda fanlararo aloqadorlik tamoyiliga erishish ta’lim samaradorligini oshiribgina qolmasdan, uni yanada takomillashtirishda asosiy omillardan biri bo’lib xizmat qiladi.
