Research and publications

Foydalanilgan adabiyotlar: 
1. R.A. Mavlonova M. Arabova, G`. Salohitdinova ―Pedagogik texnologiya‖
Toshkent. O`zbekiston Respublikasi fanlar akademiyasi. ―Fan‖ nashriyoti. 2018 y.
2. J.G`.Yo`ldoshev, F.Yo`ldosheva, G.Yo`ldosheva ―Interfaol ta‘lim sifat
kafolati‖ Toshkent-2017 y.
3. N.N. Aizixo`jayeva ―Pedagogik texnologiyalar va pedagogik mahorat‖
Toshkent O`zbekiston yozuvchilar uyushmasi Adabiyot jamg`armasi nashriyoti. 2019 
yil

---

409 
O‟RTA TA‟LIM MAKTABI O‟QUVCHILARIGA “TARBIYA” FANINI 
O‟QITISHNING DOLZARBLIGI. 
Namangan viloyati,
Pop tuman xalq ta‟lim bo‟limi, 
Ijtimoiy fanlar metodisti 
Tursunova Mohira Rahimjonovna. 
Annotatsiya: Ushbu maqolada makatab o‘quvchilarini tarbiyasini yanada yaxshilash 
ularni tog‘ri yo‘lga yo‘naltirish yuzasidan yurtimizda olib borilayotgan ishlar haqida, 
hamda o‘qituvchilarning o‘quvchilarga qanday tarbiya berishining nazariy asoslari 
haqida so‘z yuritiladi. Tarbiya fanining maqsad va vazifalari ham shular jumlasidan. 
Kalit so‘zlar: Tarbiya, innovatsion tafakkur, psixofizialogik xususiyatlar, axloqiy 
tarbiya. 
Umumiy o‗rta ta‘lim muassasalari o‗quvchilarining yoshi va psixofiziologik 
xususiyatlarini inobatga olgan holda ularning ongiga umuminsoniy qadriyatlar va 
yuksak ma‘naviyatni yanada chuqur singdirish, ularni vatanparvarlik va insonparvarlik 
ruhida tarbiyalash, umumiy o‗rta ta‘lim muassasalaridagi ma‘naviy-tarbiyaviy ishlarni 
yangicha asosda tashkil etish maqsadida Vazirlar Mahkamasi qaror qilindi: 
Umumiy o‗rta ta‘lim muassasalarida ―Odobnoma‖, ―Vatan tuyg‗usi‖, ―Milliy istiqlol 
g‗oyasi va ma‘naviyat asoslari‖ hamda ―Dunyo dinlari tarixi‖ fanlarini birlashtirgan 
holda yagona ―Tarbiya‖ fani 1 — 9-sinflarda — 2020/2021 o‗quv yilidan, 10 — 11-
sinflarda esa — 2021/2022 o‗quv yilidan boshlab fanlarga ajratilgan umumiy soatlar 
doirasida bosqichma-bosqich amaliyotga joriy etildi 
Tarbiya fanini o‗qitishdan asosiy maqsad bugungi globallashuv jarayonlari, fan-
texnika taraqqiyoti, innovatsion jamiyatga bo‗lgan ehtiyoj yoshlar uchun ko‗plab 
imkoniyatlar yaratmoqda. Ular oldiga tezkor qarorlar qabul qilish,innovatsion 
tafakkurni shakllantirish, intelektual salohiyatni oshirish bilan birga milliy va 
umuminsoniy qadryatlarga sodiq bo‗lishdek hayotiy talablarni qo‗ymoqda. Yoshlarni 
manan va jismonan barkamol qilib tarbiyalash, iqtidori va salohiyatini ro‗yobga 
chiqarish, ularni davlat va jamiyatning rivojiga jalb etish, tashabbuslarini yetarli 

---

410 
darajada qo‗llab quvvatlash maqsadida huquqiy asoslar, iqtisodiy imkoniyatlar va 
tashkiliy mexanizmlarni yanada kengaytirishga xizmat qiladi. Umumiy o‗rta ta‗lim 
muassasalari o‗quvchilarning va psixofiziologik xususiyatlarini inobatga olgan holda 
ularning ongiga umuminsoniy qadryatlar va yuksak ma‗naviyatni yanada chuqur 
singdirish, ularni vatanparvarlik va insonparvarlik ruhida tarbiyalash, umumiy o‗tra 
ta‗lim muassasalaridagi ma‗naviy- tarbiyaviy ishlarni yangicha asosda tashkil etishdan 
iborat. 
Boshlang'ich maktab o'quvchilarini o'qitish usullari bolaning shaxsiyatini yanada to'g'ri 
shakllantirishning kalitidir, uning atrofdagi odamlarga va dunyoga munosabati. 
Maktab o'quvchilarini tarbiyalashning muhim jihati mehnatdir, bu iroda, mas'uliyat va 
chidamlilikni tarbiyalash usuli hisoblanadi. Mehnat erta yoshdan kerak, ammo mehnat 
jarayoni kuzatilishi va bolani haddan tashqari yuklanishining oldini olish kerak. 
Maktab o'quvchilarini o'qitishning eng muhim boshlang'ich usuli - hayotda axloqiy va 
axloqiy ko'rsatmalarni shakllantiradigan, o'quvchilarning idrokiga va ongiga ta'sir 
etadigan namuna. Haqiqiy odamlar (ota-onalar, qarindoshlar, do'stlar, o'qituvchilar va 
boshqalar), shuningdek ertak qahramonlari, azizlar, afsonaviy va afsonaviy 
qahramonlar ham ergashishi mumkin. Taqlid fazilat, axloq, jismoniy va ma'naviy 
kamolotga erishish istagiga asoslangan bo'lishi kerak. Bola ijobiy misollarni uning 
hayoti va harakatlariga uyg'unlashtirishi kerak. 
O'qish uchun namuna maktab o'quvchilarini o'qitish usuli sifatida o'qituvchiga 
muayyan nazariy ma'lumotlarni, axloqiy me'yorlarni va axloqiy xatti-harakatlar 
asoslarini aniqlab, isbotlashga imkon beradi. O'qituvchi uchun taqdim etilgan rol 
modelini chuqur ochib berish juda muhim, chunki yuzaki tanishish va ushbu misolning 
hissiy oshkor etilishi talabalar uchun ta'limiy xarakterga ega emas. 
Maktabda o'qitishning bu usuli nafaqat ijobiy, balki salbiy ham bo'lishi mumkin. 
Tuzalishi mumkin bo'lgan va qilinmasligi kerak bo'lgan noto'g'ri xatti-harakatlar va 
ishlarni taqqoslash va tasvirlash uchun misol salbiy bo'lishi mumkin. 
Yosh o'quvchilarni o'qitishning samarali usullari o'ynoqi, kognitiv, jismoniy va ijodiy 
shakllarda taqdim etilishi mumkin. Ota-onalar va o'qituvchilar uchun bolaning 

---

411 
qiziqishini saqlab qolish, uni ta'lim jarayoniga jalb qilish va potentsialni ochish muhim 
vazifadir 
Axloqiy tarbiya - bu ongning muhim qismini shakllantirish, zarur ijobiy ko'nikmalar 
va axloqiy xatti-harakatlarning foydali odatlarini shakllantirishning murakkab ikki 
tomonlama jarayoni. 
Kichik maktab o'quvchilarining pedagogik axloqiy tarbiyasi har qanday ta'lim 
dasturining dasturiga doimiy ravishda kiritilishi kerak. Bola uchun maktab haqiqiy 
moslashuvchan muhitga aylanishi kerak, u erda haqiqiy axloq muhiti asosiy 
qadriyatlarni shakllantiradi. Shu bilan birga, hozirgi ta'lim tizimi kundalik maktab 
hayotining barcha muhim tarkibiy qismlari bilan faol aloqada bo'lishi muhimdir: 
maxsus tematik darslar, tanaffuslar, qo'shimcha darsdan tashqari soatlar, yosh 
o'quvchilar hayoti alohida chuqur ma'noga ega.. 
Hozirgi bolalar hozirgi ta'lim tizimi shakllangan paytdagi burilish davridan beri juda 
ko'p narsani o'zgartirdilar. Shuning uchun bugungi kunda har bir o'qituvchi axloqiy va 
ijtimoiy tarbiyaga yangi ta'lim standartlari qanday talablarni aniq tushunishi, kundalik 
pedagogik ishda nostandart usullarni qo'llashi kerak.
Boshlang'ich sinf o'quvchilarining axloqiy tarbiyasi jarayonida alohida o'rin ajratilgan 
faol ish xalq maqollari, maqollari, noyob milliy frazeologik birliklari ustidan. Shu 
bilan birga, o'qituvchi o'quvchilar e'tiborini folklorda mavjud bo'lgan ta'limiy axloqiy 
qadriyatlarga, shuningdek har bir bolaning shaxsini shakllantirish va rivojlantirish 
jarayonida ularning axloqiy qadriyatlariga qaratishi kerak. 
Bugungi kunda rivojlangan davlatlarda yoshlar bilan ishlashning yangicha modellarini 
yaratishda innovatsion mexanizm va texnologiyalarni qo‗llashga doir ko‗plab amaliy 
ishlar qilinmoqda. 
Shiddat bilan o‗zgarayotgan dunyoda o‗quvchi-yoshlarni muvaffaqiyatli ijtimoiy 
hayotga tayyorlashda mas‘uliyat, majburiyat, huquqiy ong va huquqiy madaniyat, 
teran dunyoqarash, sog‗lom e‘tiqodlilik, ma‘rifatlilik, diniy va milliy bag‗rikenglik, 
ma‘naviy, fuqaroviy, madaniyatlararo, ijtimoiy kabi fazilatlarni shakllantirish kun 
tartibidagi asosiy masalalarga aylanib bormoqda. 

---

412 
Shu bois yoshlar tarbiyasiga bevosita ta‘sir ko‗rsatadigan ―Milliy istiqlol g‗oyasi: 
asosiy tushuncha va tamoyillar‖ turkumiga kiruvchi fanlarni o‗qitish ta‘lim jarayoniga 
yangicha yondashuvni taqozo etmoqda. Jumladan, yoshlar tarbiyasida dunyoda yuz 
berayotgan murakkab geosiyosiy va mafkuraviy jarayonlarga to‗g‗ri baho bera olish, 
ijtimoiy muammolarni hal etishda to‗g‗ri qaror qabul qilish, hayotda o‗z o‗rnini topish 
bilan bog‗liq bo‗lgan aniq maqsadlarni shakllantira olishga o‗rgatish, buning natijasi 
o‗laroq, oila-jamiyat o‗rtasidagi munosabatlarning uzilib qolishining oldini olish, 
loqaydlik, huquqbuzarlik, ―ommaviy madaniyat‖ning turli ko‗rinishlaridan saqlash 
imkoni yaratiladi. 
Bu, o‗z o‗rnida, O‗zbekiston Respublikasini siyosiy, ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy-
ma‘naviy rivojlantirishning muhim omili bo‗lgan yoshlar tarbiyasi shaxsan 
O‗zbekiston Respublikasi Prezidentining tashabbuskorligida davlat siyosati darajasiga 
ko‗tarilganini inobatga olib, ushbu yo‗nalishdagi prinsipial yondashuvlarni 
takomillashtirish, strategik maqsad va vazifalarning konseptual asoslarini ishlab 
chiqish zaruratini talab qiladi. 
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati: 
1.Karimov I.A. Yuksak ma'naviyat – yengilmas kuch. – Toshkent.: Ma'naviyat, 2008.
2. Sh. Mirziyoyev ―Umumiy o‘rta ta‘lim muassasalarida ―Tarbiya‖ fanini bosqichma – 
bosqich amaliyotga joriy etish chora tadbirlari tog‘risida‖gi PQ 422 06. 07. 2020
3.Ishmuhamedov R. Innovatsion texnologiyalar yordamida ta'lim samaradorligini 
oshirish yo`llari. - T., Nizomiy nomidagi TDPU, 2009 
4. www.lex.uz 
5. www.hozir.org

---

413