Renessans yoki Uyg’onish davri

Pomeste-kastellum. Yer egalari-magnatlar xususiy hokimiyatining kuchayishi. SHaharlar tushkunlikka uchrab, xo’jalik qaytadan natural xo’jalikka aylanib borgan sari qishloq pomestesi - villa xo’jalik va ijtimoiy hayotning asosiy yacheykasiga aylana bordi. Qudratli senatorlarning ko’pi hatto Rimda yashamas ham edi, ular o’z pomestelarida yashar edi. Pomeste villaning tashqi ko’rinishi ham o’zgardi. Villalar mustahkamlana boshladi, ular tashqi ko’rinishi jihatidan keyinchalik vujudga kelgan o’rta asr qasrlariga birmuncha o’xshar edi. Yer egasi - magnatning odatda o’z qasrida turmasi (sagseg) va o’z qo’shini bo’lar edi. Uning yonberidagi maydaroq pomesteli yer egalari hamda xususiy mulkka ega bo’lgan erkin dehqonlarning omon qolganlari bu kuchli qo’shnilaridan homiylik so’rardilar va shu tariqa o’zlariga homiy-himoyachi topib, yerlarining chegaralariga o’sha homiylarning belgisini qo’yib qo’yardilar. Davlat esa bu katta yer egalariga villadagi aholi ustidan politsiya nazorati olib borishni topshirar edi, soliqlarni yig’ish huquqini berardi, maydaroq ishlar yueasidan sud hilshshga ruxsat etar edi, harbiy xavf paydo bo’lganda, lashkar to’plash ham shularga topshirilar edi. SHunday qilib, katta yer egalarining xususiy hokimiyati davlat hokimiyati tusiga, ya’ni xalq ustidan yurgiziladigan hokimiyat tusiga kira boshladi. Imperiyaning oxirgi davrida Rimda quldor-er egasi ma’lum darajada hukmdor, o’z pomestesining va o’z atrofidagi butun okrugning hokimi, egasi edi.