Rele-kontaktorli boshqarish apparatlari

Rele-kontaktorli boshqarish apparatlari
Qo'l bilan boshqarish apparatlari kontaktlarining mexanik yemirihshi nisbatan katta bo'lgani uchun ulaming xizmat davri juda qisqa bo'ladi. Masalan, rubilniklaming o'rtacha xizmat davri 5000 marta ulanish, barabanli uzgich-ulagichlamiki 25000 marta bilan chegaralansa, kontaktorlamiki esa bir necha milhonga teng
bo'ladi. Kelgusida eng katta istiqbolga ega bo'lgan yarim o'tkazgichh kontaktsiz apparatlar va mantiqiy elementlaming xizmat davri juda katta ulanish sonlari bilan aniqlanishi kerak. Lekin hozirgi
paytda, avtomatikada qo'Uanilgan apparatlar ichida rele-kontaktorlar ko'pchihkni tashkil qiladi. Bu apparatlar avtomatikada keng qo'llanilayotgan elektr mashinali va magnit kuchaytirgichlar hamda ventilh kuchaytirgichlar bilan birgalikda ishlatilmoqda. Elektr zanjirini soatiga 1500 marta uzib-ulab turuvchi elektromagnit apparati kontaktor deb ataladi. Bu apparatlami turli masofadan turib boshqarish mumkin.
0 ‘zgarmas va o‘zgaruvchan tok kontaktorlari, bir va bir necha qutbli, tutashadigan va ajraladigan kontaktli qihb ishlab chiqarilmoqda. Elektromagnit apparatlarining me’yoriy holati deb ular chulg'amiga tok berilmagan holatga aytiladi.
0 ‘zgarmas tok kontaktorlari. 0 ‘zgarmas tok kontaktorlari, asosan, qo‘zg‘almas va qo‘zg‘aluvchan qismlardan iborat bo'ladi. Kontaktoming qo‘zg‘almas qismi po‘lat o'zak va unga o‘rnatilgan o‘zgarmas tok beriladigan chulg‘am hamda qo‘zg‘almas kontaktlar sistemasidan iborat bo‘lib, qo‘zg‘aluvchi qism esa, yakor va unga o'matilgan qo‘zg‘aluvchi kontaktlar sistemasidan iborat bo‘ladi (6.7- rasm).
Bosh zanjirni uzib-ulaydigan (2) va (3) kontaktlar orasida sodir bo'ladigan elektr yoyini tezda so‘ndirish
maqsadida zanjirga ketma-ket ulangan uchqun so‘ndirgich maxsus chulg‘am (2) ishlatiladi. 6.8- rasmda elektr yoyini so'ndiruvchi chulg‘am ta’sirini ifodalovchi eskizlar ko'rsatilgan. Elektr yoyi paydo
bo'lishi bilan bu chulg'amda hosil bo'lgan elektromagnit kuch ta’sirida chap qoi qoidasiga binoan yoy kontakt (2) va (3) lami o'z ichiga olganasbest kamerasiga itariladi va yoy unda so‘ndiriladi. Kontaktoming qo‘zg‘atish chulg'ami o'matilgan temir o'zagi bilan yakori o'rtasidagi havo bo'shlig'i magnit qarshihgini kamaytirish maqsadida 10 mm dan ko‘p bo'lmasligi lozim. O'zgarmas tok kontaktorlarining kontakt sistemasida bosh kontakt (2) va (3) lardan tashqari, kichik toklarga mo‘ljallangan va boshqarish zanjirlariga ulanadigan blok (yordamchi) kontaktlar bo'lishi ham mumkin.

6.7- rasm. O'zgarmas tok kontaktori: 1 - asos; 2 - uchqun so‘ndirgich chulg'am; 3 — uchqun o'chiruvchi xona; 4 - qo‘zg‘almas kontakt; 5 — qo‘zg‘aluvchi kontakt va 6 — uning sistemasi: 7 - prujina; 8 - yarmo; 9 — chulg‘am; 10 — yakor o‘qi; 11- yakor; 12 – tok o ‘tkazgich.

6.8- rasm. Kontaktor kontaktlari orasidagi elektr uchqunini so‘ndirgich chulg‘am va uning ta’sirini ifodalovchi eskizlar:
1 - uchqun so'ndirgich chulg'am; 2 va 3 - kontaktlar; 4 - uchqun so'ndirgich kamera.
Qo‘zg‘atish chulg‘ami ning o'ramlar soni katta bo‘lganligi uchun, uning induktivhgi ham katta bo'ladi. Shunga ko'ra, bu chulg'am zanjirida 220 V kuchlanishda 2 A tokni, 440 V kuchlanishda esa 0,5 A tokni uzish mumkin. Induktivhk katta bo'lganisababli elektromagnit vaqt doimiysi ham nisbatan kata qiymatga ega bo'ladi. Natijada chulg'amga tok berilib, 0,1 ÷ 0,2 s vaqt o'tgandan so'ng yakor o'zak tomon tortiladi. Chulg'amdagi tok induktivhk tufayli asta-sekin ortganligi uchun yakoming tortihshi ham bir tekisda silhq o'tadi.
Shunga ko'ra, kontaktlarning yemirilishi ham nisbatan oz bo’lib, bunday kontaktorlaming xizmat davri 30 ÷ 50 min. ulanish soni bilan aniqlanadi. O'zgarmas tok kontaktorlari nominal toki 40 ÷ 2500 A bo'lgan elektr zanjirlarini soatiga 1500 martagacha uzib-ulab turishga hisoblab chiqariladi.