Rele himoyasi va avtomatikasi

RELE HIMOYASI VA AVTOMATIKASI

KIRISH
Releli himoya va avtomatikasi fanidan kurs ishi talabalarning mustaqil ishi hisoblanadi. Kurs ishini bajarish bo‘lajak mutaxassislarni tayyorlashning asosiy bosqichlaridan biridir.
Kurs ishini bajarishdan maqsad o‘quv, tajriba va amaliy mashg‘ulotlar jarayonida olingan nazariy bilimlarni kengaytirish, chuqurlashtirish, mustahkamlash, tavsiya etilgan adabiyotlarni mustaqil o‘rganish, loyihalash ishlarida boshlang‘ich tajriba orttirish, kitob va ma’lumotnomalar ustida ishlashga amaliy ko‘nikmalarni hosil qilish, tushuntirish uchun matn yozish va uni rasmiylashtirish, hamda kurs ishining grafik qismini bajarishdan iboratdir.
Ishga kirishishdan oldin birinchi navbatda “Elektromagnit o‘tkinchi jarayonlar”, “Stansiya va podstansiyaning elektr qismi”, “Releli himoya va avtomatikasi” kabi fanlarning ma’lum bo‘limlarini, shuningdek “Elektr uskunalardan foydalanish qoidalari” kitobini qayta takrorlash kerak.

1. 
   KURS ISHINING TARKIBI
   

Kurs ishida berilgan elektr ta’minoti sistemasining barcha elementlari uchun rele himoyasi va avtomatikasini ishlab chiqish talab etiladi. Buning uchun har bir talabaga individual (shaxsiy) topshiriq beriladi, bir chiziqli sxema tarkibida tarmoq kuchlanishi, transformatorlar va iste’molchilarning quvvati va asosiy xarakteristikalari, liniyalar va ta’minlash manbalarining parametrlari va bundan tashqari yana ba’zi boshqa ma’lumotlar ko‘rsatilgan bo‘ladi.

Ushbu kurs ishida ko‘rsatilgan ma’lumotlar asosida quyidagi masalalar yechilishi lozim:

1. 
   Liniyalar, transformatorlar va iste’molchilarning rele himoyasi turlarini tanlash.
   
2. 
   Tok va kuchlanish transformatorlarini tanlash.
   
3. 
   Releli himoya va avtomatikaning o‘natma qiymatlarini hisobi va relelarni tanlash.
   
4. 
   Topshiriqda berilgan elementlar uchun rele himoyasi, avtomatika va signalizatsiyaning prinsipial sxemasini ishlab chiqish
   

Kurs ishini bajarishda kerakli bo‘lgan ma’lumotlarning bir qismi ilovada

keltirilgan. Yetishmagan ma’lumotlarni adabiyotlaridan olish mumkin.

Sxema raqami	Variant raqami	Transformator himoyasi (ZAU bo‘lsa uni ham) sxemasini tuzish talab etiladigan nimstansiya raqami	TT ni transformatsiyalash koeffi-sientining o‘zgarish oralig‘i, %	AD ni ishga tushirish koeffitsienti	p/st dagi operativ tokning kuchlanishi, V				Liniyaning uzunligi, km
					1	2	3	4		L1	L2	L3	L4
1	3		3	12,5	2,5	-220	-110	~		~	~	36	14

Parametrlarni xisoblash ushun beriluvshi (ma’lumotlarni) qiymatlarni ma’lumotnomalardan olamiz:
a) havo va kabel liniyalar uchun:
L-1 liniya

AC-95
L-2 liniya AC-120	U=35kV
L-3 liniya U=10kV AC-70 L-4 liniya
AAShv-70

b) transformatorlar uchun:
T₁-transformator Y/Y
TMN –6300/35

	-RPN
T2-transformator Y/Y TMN – 4000/35
T3-transformator Δ/Y TM – 400/10

Liniya va transformatorlarning qarshiliklarini hisoblashni nisbiy birlikda olib boramiz. Buning ushun bazisli shartlarini qabul qilamiz: , , , ,

U holda:
L1 liniya uchun



L2; liniya uchun



L3 liniya uchun



L4 liniya uchun




T1 transformator uchun





T2 transformator uchun





T3 transformator uchun

Prinsipial elektr sxemaga mos ravishda ekvivalent almashtirish sxemasini tuzib, taqsimlash qurilmalari shinalarida qabul qilingan va xisoblanishi shart bo‘lgan K1 – K8 nuqtalarda qisqa tutashish toklarini belgilaymiz.

Elektr ta’minoti sistemasining maksimal va minimal ish rejimda qisqa tutashish toklarining qiymatini aniqlash

T1 (T2) transformatorning yuqori kuchlanish tomoniga o‘chirgich tanlaymiz. Buning uchun transformatorning nominal tokini aniqlash talab etiladi:

foydalanibМКП-35-1000-25АУ1 turidagi elegazli o‘chirgichni tanlaymiz va o‘chirgichning o‘chirish tokini . Demak, o‘chirgichdan maksimal quvvat o‘tadi. Minimal rejimda esa .
a) Sistemaning maksimal ish rejimi
Sistemaning qarshiligini quyidagicha hisoblaymiz:
Om
Om




Almashtirish sxemasi
ManbadanK-1 qisqa tutashish nuqtasigacha bo‘lgan qarshiliklar yig‘indisi quyidagiga teng:
Qisqa tutashish nuqtasida bazis kuchlanishdagi tok quyidagi formula yordamida aniqlanadi:
K-1 nuqta uchun



K-2 nuqta uchun



K-3 nuqta uchun



K-4 nuqta uchun



K-5 nuqta uchun



K-6 nuqta uchun





K-7 nuqta uchun



K-8 nuqta uchun

a1)L₁ liniya o`chganda ZAU ishga tushganda va barcha iste’molchilar L₂liniyadan taminlanadi.

K′-2=K-3
K′-4 nuqta uchun



K`-6 nuqta uchun



a2) L₂liniya o`chganda ZAU ishga tushganda va barcha iste’molchilar L₁liniyadan taminlanadi.
K′-3=K-2
K′′-5 nuqta uchun




K′′-7 nuqta uchun



K’’-8 nuqta uchun



b) Sistemaning minimal ish rejimi
Sistemaning qarshiligini quyidagicha hisoblaymiz:

K-1 nuqta uchun

K-2 nuqta uchun



K-3 nuqta uchun



K-4 nuqta uchun





K-5 nuqta uchun



K-6 nuqta uchun



K-7 nuqta uchun



K-8 nuqta uchun

b1) L₁ liniya o`chganda ZAU ishga tushganda va barcha iste’molchilar L₂liniyadan taminlanadi.

K′-2=K-3
K′-3=K-2
K′-4 nuqta uchun



K`-6 nuqta uchun





b2) L₂liniya o`chganda ZAU ishga tushganda va barcha iste’molchilar L₁liniyardan taminlanadi.
K′-5 nuqta uchun



K′′-7 nuqta uchun



K’’-8 nuqta uchun

Uch fazali QT tokidan foydalangan holda, ikki fazali QT tokini qiymatini aniqlash mumkin:

Hisoblash natijalari tok qaysi hisobiy sxemalar va kushlanishlarga keltirilgan bo‘lsa uni ko‘rsatgan holda jadvalga kiritiladi.

1-jadval

Hisobiy sxemaning nomeri	QT ning hisobiynuqtasi			K1	K2	K3	K4	K5	K6	K7	K8	K’′2	K’3	K’’4
8			QT toki
		maks		23.64	1.73	3.356	2.727	2.377	0.577	2.2	10.5	3.356	1.73	3.37
		min		14.18	1.67	3.12	2.68	2.34	0.561	2.16	10.47	3.12	1.67	3.258
		maks		20.472	1.498	2.906	2.362	2.058	0.4997	1.905	9.093	2.906	1.498	2.918
		min		12.28	1.446	2.702	2.321	2.026	0.4858	1.87	9.067	2.702	1.446	2.821

Hisobiy sxemaning nomeri	QT ning hisobiynuqtasi			K’’5	K’’6	K’’7	K’’8
8			QT toki
		maks		2.03	0.606	1.9	10.215
		min		2.01	0.604	1.87	10.18
		maks		1.758	0.525	1.645	8.846
		Min		1.741	0.523	1.619	8.816

Releli himoya turlarini tanlash va ularni o‘rnatmalarini hisoblash

Elektr sistemalarining alohida himoyalarining turini tanlash Elektr uskunalardan foydalanish qoidalari (EQQQ) talablariga asosan amalga oshiriladi. Himoyaning sxemasini va hisobiy o‘rnatmalarini tanlash «Rele himoyasi bo‘yiсha ustuvor ko‘rsatma» ga mos ravishda amalga oshirishadi.

Himoyaning turini tanlashga nominal kuсhlanish, tarmoq konfiguratsiyasi, zaminlagiсh neytralning rejimi, operativ tok manbasining turi, doimiy xizmat ko‘rsatuvсhi personalni mavjudligi yoki yo‘qligi, kommutatsion apparatlarining turi va h.k. ta’sir ko‘rsatadi.
Rele himoyasi o‘rnatmalarini tarmoqning oxiridan boshlab hisoblaymiz.
T3-transformator himoyasi

Transformator himoyasi uсhun uning past, ya’ni 0,4 kV kuсhlanish tomoniga avtomatik o‘chirgiсh tanlaymiz. Avtomatik o‘chirgiсhlarni tanlash quyidagi talablardan kelib shiqib amalga oshiriladi:

,

AVM – 20N turdagi tanlovchan avtomatni tanlaymiz



T_o`chir=0,01

Transformatorningyuqorikuchlanishtomonigaeruvchansaqlagicho‘rnatamiz.Saqlagichlarnitanlashquyidagitalablardankelibchiqibamalgaoshiriladi:

,

PKT102-10-50-12,5UZ turidagi eruvchan saqlagichni tanlaymiz:
, ,

L – 4 liniya himoyasi

Liniya uchun tok transformatorini tanlaymiz:

Liniya uchun ruxsat etilgan tok bo‘lgani uchun tok transformatorini tanlaymiz. U holda tok transformatorining transformatsiya koeffitsienti quyidagiga teng bo‘ladi: