|
6-Мавзу: Фуқаролик жамияти институтларининг шаклланиши
Режа:
Ўзбекистонда фуқаролик жамияти асосларининг барпо этилиши.
Жамоат бирлашмалари - фуқаролик жамиятининг муҳим шарти.
Фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари фаолиятининг конституциявий негизлари.
Ўзбекистонда фуқаролик жамияти асосларининг барпо этилиши.
Демократик ислоҳотлар орқали Ўзбекистон фуқаролик жамиятини қурмоқда. Бу шуни англатадики, кўплаб вазифалар, бошқарув функциялари ўзини ўзи бошқариш органлари ва аҳолининг турли гуруҳлари вакиллари томонидан амалга оширилади.
"Фуқаролик жамияти" ва "жамият" тушунчалари бир хил эмас. Жамият - бу давлатнинг барча белгиларини ўз ичига олган кишилик жамоасидир. Фуқаролик жамияти - бу ҳукуматнинг ташқарисидаги жамиятнинг бир қисми бўлиб, улар фуқароларнинг давлат тузилмалари фаолиятига таъсир кўрсатадиган сиёсий ва жамоат ташкилотларидаги бирлашмаларидир.
Бошқача қилиб айтганда, булар шахс, оила, жамият, давлат манфаатларига тегишли кўплаб масалаларда ўз нуқтаи назарлари ва ғояларига, фуқаролик позициясига эга бўлган одамлардир. Фуқаролик жамиятининг ўзи ҳам, у ҳақидаги ғоялар ҳам ўзгариб борган ва узоқ тарих давомида ривожланган.
“Авесто” да фуқаролик жамиятини қуришнинг бирламчи омили эркак ва аёлнинг тенг ҳуқуқлиги, оиланинг барқарорлигини таъминлашда деган ғояни илгари сурилган.
Фуқаролик жамиятининг икки асосий ва ўзаро боғлиқ томонлари мавжуд: булар - ижтимоий ва институционал жиҳатлардир. Фуқаролик жамиятининг ижтимоий таркибий қисми - бу унинг тарихий тажрибасидир. У бевосита ёки билвосита фуқаролик жамияти институтларининг типологиясини шакллантиришга ёрдам беради, масалан, шахс, гуруҳ, бирлашма, шериклик ва бошқалар. Фуқаролик жамиятининг институционал таркиби жамиятнинг турли сегментлари, гуруҳлари, қатламларининг манфаатларини ифода этувчи турли хил жамоат ташкилотларининг тўплами сифатида намоён бўлиши мумкин.
Таъкидлаш жоизки, фуқаролик жамияти фақат демократия шароитида шаклланиши мумкин ва демократия миллий ва глобал қадриятларни ҳимоя қилишда манфаатлар тўлиқ ҳисобга олинадиган фуқаролик жамиятида ривожланади. Фуқаролик жамияти қанчалик ривожланган бўлса, давлатнинг демократик қирраларини шакллантириш учун асослар шунчалик кўп бўлади. Фуқаролик жамияти унинг барча институтларининг мувозанатли алмашинуви ва ўзаро таъсирини талаб қилади.
Фуқаролик жамияти сиёсатшуносликнинг анча мураккаб бир тоифаси. Машҳур сиёсатшунос А.А.Радугин фуқаролик жамиятини «... ижтимоий ҳаётнинг нодавлат қисми, одамлар бир-бири билан боғланган ва бир-бири билан эркин мустақил субъектлар бўлган ўзаро муносабатдир. Фуқаролик жамиятидаги асосий иштирокчи - суверен шахсдир»,-дейди.
Кўплаб замонавий тадқиқотчилар фуқаролик жамияти - бу давлат эмас, балки жараён эканлигига қўшилишади. Фуқаролик жамиятининг шаклланиши вақт ва маконда жадал ривожланаётган мураккаб ҳодисадир. Ушбу қараш Марказий Осиё мамлакатлари аҳолиси учун жуда мос келади.
Фуқаролик жамиятини шакллантириш доимий равишда давом этиши керак, мамлакатда олиб борилаётган ислоҳотларнинг муваффақияти ва халқ онгида маънавий ва умуминсоний қадриятларнинг мустаҳкамланиши шунга боғлиқ бўлади.
Фуқаролик жамияти ва унинг институтлари давлат ва шахс ўртасида воситачиликни таъминлайди, хусусий ва жамоат манфаатларини уларнинг бирлаштирадиган қадриятлар асосида боғлайди.
Қисқа даврда мамлакатда "фуқаро - жамият -давлат" тизими қонуний асосга қўйилди. Бу сиёсий жиҳатдан кенг ва атрофлича таҳлилга эга бўлган жараён. Чунки, унинг моҳияти жамиятда демократик жараёнларни амалга оширишни назарда тутади, энг муҳими, фуқаро манфаати билан давлат ҳокимиятини бошқариш ўзаро мувофиқлашади. Бу жамиятда, инсоннинг барча ҳуқуқлари: хусусан, давлат ишларида қатнашиш; эътиқод эркинлиги; йиғилишлар; уюшмалар эркинлигини амалда таъминлаш сиёсий воқейликка айланади. '"Фуқаро" ва "давлат" муносабатларидаги мавжуд бегоналашиш жараёнларига барҳам берилиб, уларни давлат ҳокимиятини бошқаришга бўлган маъсуллигини ҳамда давлатнинг фуқаролар олдидаги жавобгарлиги вужудга келди.
Фуқаролик жамияти фаолиятининг муҳим шарти - бу кўп қиррали ижтимоий тузилишдир. Бу кўп жиҳатдан давлатнинг барқарор ривожланишига ва умумбашарий келишув зарурлиги ҳақидаги ғояларни чуқурлаштиришга ёрдам беради. Замонавий демократик давлатларнинг асосий вазифаси аҳолининг турли гуруҳлари манфаатларини тўлиқ ҳисобга олиш ва мувофиқлаштириш орқали бутун жамиятни бирлаштириш, барқарор ривожланиш, барқарорликка интилиш орқали умумий фуқаролик келишувига эришишдир. Ушбу стратегик вазифаларни бажариш учун давлатнинг муҳим мақсади - аҳолининг кенг қатламлари қўллаб-қувватлайдиган мустақил фуқаролик жамияти институтларини шакллантириш ва ривожлантиришдир.
Мустақилликдан буён тўлақонли фуқаролик жамиятини шакллантириш Ўзбекистон Республикаси интилаётган энг муҳим мақсадлардан бири бўлиб келган ва шундай бўлиб қолмоқда. “Биз учун, фуқаролик жамияти, - таъкидлади И.А. Каримов - бу ижтимоий макон, унда қонун устуворлиги ҳукмронлик қилади, бу нафақат қарама-қарши бўлибгина қолмай, балки шахснинг ўз-ўзини ривожлантиришига, шахс манфаатларини рўёбга чиқаришга, ҳуқуқ ва эркинликларидан максимал даражада фойдаланишига ёрдам беради. Шу билан бирга, бошқа одамларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини бузилишига йўл қўйилмаслиги керак, яъни, эркинлик ва қонунга бўйсуниш бир вақтнинг ўзида ишлайди, бир-бирини тўлдиради ва бир-бирини талаб қилади. Бошқача қилиб айтганда, давлат қонунлари инсон ва фуқаронинг ҳуқуқларига путур етказмаслиги керак, аммо қонунларга ҳамма шубҳасиз риоя қилиши керак. "
Давлат бошқаруви, иқтисодиёт, қонунчилик ва ижтимоий соҳада давом этаётган ўзгаришлар фуқаролик жамияти институтларининг ривожланиш даражасини ҳисобга олган ҳолда изчиллик ва босқичма-босқичлик билан ажралиб туради. Одамлар онгида демократик қадриятларни мустаҳкамламасдан, демократия ўз-ўзидан ёки ташқаридан кучайган ҳолда ривожлана олмайди.
Суверен Ўзбекистонда фуқаролик жамияти институтларининг яратилиши аҳолининг онги ўзгариши билан уларни янада модернизация қилиш ва либераллаштиришни ҳисобга олган ҳолда қонунчилик ва ташкилий асосларни шакллантиришдан бошланди.
Do'stlaringiz bilan baham: |
