Reja: Yod elementi haqida qisqacha maʼlumotlar

Yod tanqisligi qanday muammolarni keltirib chiqaradi?
Yod tanqisligi tanada jiddiy muammolarni keltirib chiqarishi mumkin. Yod tanqisligi ko’plab kasalliklar asosida yotadi. Aqliy zaiflikning asosiy sababi yod tanqisligidir. Yod bolalarning o’sishi va rivojlanishi uchun talab qilinadi. Yod tanqisligi terining qurishi, g’ayritabiiy vazn ortishi, doimiy charchoq, ich qotishi, tushkunlik va o’sish buzilishlarining sababi ekanligi isbotlangan.

Buqoq va qalqonsimon bez kasalliklari bilan kasallanganlar, dengiz mahsulotlarini kamroq iste’mol qiladigan va kam tuz ishlatadiganlar yod tanqisligiga duch kelishadi. Bunday muammolarga duch kelganlar har kuni o’zlarining shifokorlari tomonidan tasdiqlangan yod qo’shimchalarini qabul qilishlari kerak. Homiladorlik paytida yod etishmovchiligi bolada doimiy kognitiv buzilishlarni keltirib chiqarishi mumkin. Yodning haddan tashqari etishmasligi eshitish qobiliyatini pasayishiga va aqliy zaiflashishiga olib kelishi mumkin.

Yod o’z ichiga olgan ba’zi ovqatlar: Tuzli baliqlar, orkinos, bodring, qisqichbaqalar, qisqichbaqasimonlar, yodlangan tuz, ismaloq, soya, sholg’om, zardob, qovoq, quritilgan loviya, sarimsoq, qulupnay, yogurt, sut, pishloq va boshqalar.

Yodni kunlik iste’mol qilish uchun tavsiya etilgan miqdorlar quyidagicha; 1-8 yoshdagi bolalar 90 mikrogram, 9-13 yoshdagi bolalar 120 mikrogram, kattalar 14 yosh va undan yuqori 150 mikrogram. Homilador va emizikli ayollarning yodga bo’lgan ehtiyoji 200 mikrogramdan iborat.

Yod nima?

• 
  Yod qizdirilganda burunni bezovta qiladigan pushti-binafsha rangli gaz hosil qiladi.
  
• 
  Yod tanadagi trillionlab hujayralarning har birida mavjud.
  
• 
  Jahon sog’liqni saqlash tashkiloti tomonidan belgilangan «yod tanqisligi» mintaqasida 1,5 milliard kishi yashaydi.
  
• 
  Buqoq kasalligini davolashda yoddan foydalanish «g’arbiy tibbiyotning tug’ilishi» sifatida qabul qilindi.
  
• 
  Yod tanqisligi natijasida kelib chiqqan kasalliklar Chernobil fojiasi keltirib chiqaradigan og’ir kasalliklarga teng keladigan hisoblanadi.
  
• 
  Yod – yadro portlashlaridan so’ng osmonda to’planib turadigan doimiy radioaktiv materiallar tomonidan yaratilgan yadroviy tushishning tarkibiy qismi. Shuning uchun, yadroviy falokatlarda odamlar va boshqa tirik mavjudotlar toksik yod ta’siriga duch kelishadi.
  
• 
  Chorak choy qoshiq yodlangan tuz kunlik yod ehtiyojining yarmini qondiradi.
  
• 
  Yodning dunyodagi eng katta manbai Chili selitrasidagi natriy yodat tuzlari.
  
• 
  Yuz gramm yog’ni to’yintirish uchun sarflangan yod miqdori «yod raqami» yoki «yod qiymati» deb nomlanadi. To’yingan yog’larda yod qiymati nolga teng.
  
• 
  Oziq-ovqat va sovunlarda ishlatiladigan zaytun moylarining yod miqdori 80 ga teng.
  
• 
  Tincture yod – bu kaliy yodidning yod va spirtdagi eritmasi.
  
• 
  Sof yod zaharli hisoblanadi, u terini kuydirishi, ko’z va shilliq qavatlarga zarar etkazishi mumkin.
  

Testlar:

1. 
   Yod nechanchi yilda kashf etilgan
   
   1. 
      #1811
      
   2. 
      1822
      
   3. 
      1778
      
   4. 
      Qadimdan maʼlum
      
2. 
   Tartib raqami nechaga teng
   
   1. 
      51
      
   2. 
      52
      
   3. 
      #53
      
   4. 
      54
      
3. 
   Yodning nechta toq elektroni bor
   
   1. 
      #1
      
   2. 
      2
      
   3. 
      3
      
   4. 
      4
      
4. 
   Necha xil valentlilikni namayon qiladi
   
   1. 
      1
      
   2. 
      2
      
   3. 
      3
      
   4. 
      #4
      
5. 
   Nechta oksidlanish darajasi mavjud
   
   1. 
      3
      
   2. 
      4
      
   3. 
      5
      
   4. 
      #6
      

Masalalar:

1. 
   1 mol yod va 3 mol NaCl larning massa farqini hisoblang
   

I2-NaCl=127*2-3*(23+35.5)=254-175.5=78.5
Javob:78.5

2. 
   0.5 mol galit massasini hisoblang
   

Galit=NaCl=23+35.5=58.5*0.5=29.25
Javob: 29.25

3. 
   KI ning ekvivalent massasini hisoblang
   

KI=39+127=166
166/1=166 gr/ekv.

4. 
   Yodning oxirgi elektroni uchun spin kvant sonini toping
   

I=5p⁵
Avval toqlashib keyin juftlashadi va oxirgi elektroni juft holatda buladi.
-1/2 kurinishida biladi.

5. 
   0.75 mol yod kristalini massasini hisoblang
   

I2=254*0.75=190.5

Foydalanilgan adabiyotlar

1. 
   S.Masharipov, I.Tirkashev Kimyo-Akademik litsey va kasb-hunar kollejlari uchun qullanma
   
2. 
   Bunyod Raxmanov Kimyo-Oliy oʻquv yurtiga kiruvchilar uchun qullanma
   
3. 
   9-10 sinf darslarida
   
4. 
   Google, telegram ijtimoiy tarmoqlari
   
5. 
   Kimyodan masalalar toʻplami “Nega” toʻplami
   

Tuzuvchi:Botirov Mirzohid