Reja: Umumiy tushunchalar Texnologik protsesslarni avtomatlashtirish usullari Masofadan turib boshkariluvchi apparatlar Umumiy tushunchalar

Aim.uz

Texnologik protsesslarni avtomatlashtirish usullari

Reja:

1. Umumiy tushunchalar

2.Texnologik protsesslarni avtomatlashtirish usullari

3.Masofadan turib boshkariluvchi apparatlar

1.Umumiy tushunchalar

Soatiga 300 - 400 marta ulanib, ogir rejimda ishlaydigan uzaruvchan tok motorlari uchun avtomatik boshkarish zanjiriga uzgarmas tok apparatlarini kullash tavsiya kilinadi. Bu apparatlar uzgaruvchan tok apparatlariga nisbatan birmunchaishonchli bulib, ularning xizmat davri nisbatan ancha katta ulanish soniga teng buladi. Teatr, muzey, kasalxona va shu kabi joylarda urnatilgan elektrik yuritmani boshkarishda ishlatiladigan apparatlarning ishlash paytida kattik shovkin chikmasligi uchun uzok muddatli ishlash rejimlarida xam uzgarmas tok apparatlaridan foydalanish tavsiya kilinadi. 8-rasmda uzgaruchan tok motorini boshkarish uchun uzgarmas tok apparaturasidan foydalanish sxemasi kursatilgan. Bunda bosh va boshkarish zanjiri sxemalari turli tok monbalaridan ta'minlangani sababli motorni nol kuchlanish xavfidan ximoyalashda kuchlanish relesi RN kullaniladi (8-rasm, a).

Agar boshkarish zanjiri uchun aloxida uzgarmas tok manbai bulmasa, u xolda uni 8-rasm, v da kursatilgan tugrilagichning 3 va 4 nuktalariga ulanadi. Uzgarmas tokli boshkarish zanjiriga 22 V dan yukori bulgan kuchlanishni va, demak, yukori kuchlanishli apparatlarni kullash tavsiya etilmaydi.

8 – rasm.

2. Texnologik protsesslarni avtomatlashtirish usullari

Texnologik protsesslarni turli parametrlar, masalan, yul,vakt, chastota va nagruzka asosida avtomatlashtirish mumkin.

Yul asosida tuzilgan avtomatlashtirish sxemalarida buyruk beruvchi apparat sifatida turli tipdagi yulakay datchiklar (almashlab ulagich) dan foydalaniladi.

9-rasmda yulakay datchiklar YU1 va YU2 bilan ish mashinasi A elementini 1 xolatidan 2 xolatga, sungra 2 xolatdan dastlabki 1 xolatga utish protsesslarini avtomatlashtirish sxemasi kurstilgan.

9-rasm.

Bunda ISHT knopkasi bosilishi bilan motor ung tomonga aylanishga ulanib, A elementning 1 dan 2 xolat tomon ilgarilama xarakati boshlanadi. A elementi 2 xolatga kelishi bilan undagi turtgich orkali YU2 bosilib, uning ajratuvchi kontakti kontaktor U ni elektr tarmogidan ajratadi, tutashtiruvchi kontakti esa CH kontaktorini elektr tarmogiga ulaydi. Bunda motor chap tomonga aylanishga ulanib A elementining 2 dan 1 xolat tomon ilgarilama xarakati boshlanadi. A elementi dastlabki 1 xolatga kelishi bilan YU1 bosilib, uning ajratuvchi kontakti CH kontaktorini elektr tarmogidan ajratadi va natijada A elementining xarakati tuxtatiladi. Agar A elementi bunday xarakatining avtomatik ravishda takrorlanishi zarur bulsa, u xolda ISHT knopkasining YU1 ni tutashtiruvchi kontakti bilan shuntlanishi kifoya.

10-rasm.

10-rasmda A elementi 1 dan 2 xolatga utganidan sung B elementining 3 dan 4 xolatga utishini xamda B elementi 4 xolatga kelishi bilan A ning 2 dan 1 ga, B ni esa 4 dan 3 xolatlar tomon xarakatlantirib, bu xolatlarga yetishish bilan A va B elementlari tuxtashini ta'minlaydigan sxema kursatilgan.

A va V elementlari bunday xarakat tsiklini uz-uzidan takrorlash uchun YU1 va YU3 ning ketma-ket ulangan tutashtiruvchi kontaktlarini ISHT knopkasi bilan shuntlash kifoya. Yukoridagi sxemalarda minimal yoki nol kuchlanish xavfidan ximoyalanish uchun ularni elektr tarmogiga ulashda sxemaga yana bitta kuchlanish relesini kiritish kifoya.

11-rasm.

Vakt asosida tuzilgan avtomatlashtirish sxemaslarida buyruk beruvchi apparat sifatida turli tipdagi vakt relelaridan foydalaniladi. 11-rasmda ISHT knopkasini bosish bilan A elementini 1 dan 2 xolatga keltirib, sungra berilgan vakt utganidan keyin uni dastlabki xolatiga keltirib tuxtatish sxemasi kursatilgan.

Bunday avtomatlashtirish sxemalarida vakt relesi RV yulakay datchiklar bilan birgalikda kullaniladi.

Nagruzka asosida tuzilgan avtomatlashtirish sxemalarida buyruk beruvchi apparat sifatida tok relesidan xam foydalanish mumkin.

12-rasm.

12-rasmda stano poperechinasini tepaga, pastga karab xarakatlantirish va tuxtatilishi bilan uni darxol stanok ustunlariga maxkamlab kuyish sxemasi kursatilgan . Bunday avtomatlashtirish sxemalarida tok relesi yulakay datchiklar bilan birgalikda kullaniladi.

Chastota asosida tuzilgan avtomatlashtirish sxemalarida buyruk beruvchi apparat sifatida taxogenerator (chastota datchigi) dan foydalaniladi. Texnologik protsess talabiga binoan, elektrik yuritmani anik joyda yoki anik xolatda tuxtatish lozim buladi. Ma'lum, anik tuxtatish uchun, dastavval, motorning boshlangich aylanish chastotasini mumkin kadar pasaytirish kerak.

13-rasm.

13-rasmda texnologik protsess tugashi bilan elektrik yuritma dastlabki chastotasini impuls usuli bilan pasaytiruvchi sxema kursatilgan. Bunday avtomatlashtirish sxemalarida xam chastota datchigi yulakay datchigi bilan birgalikda kullaniladi. Texnologik protsessning tugashi bilan yulakay datchigi YU bosilib, uning kontakti kontaktor U zanjirini elektr tarmogidan ajratadi. Natijada motor xam elektr tarmogidan ajrab, chastotasi kamayib boradi. Chastotaning kichik bir kiymatida texogenerator kuchlanishidan ta'minlanuvchi rele 1RP kontakti motorni teskari tomonga aylantiruvchi kontaktor CH ni elektr tarmogiga ulaydi. Bunda motor tormozlanib chastotasi nogacha pasayadi, sungra teskari tomonga aylana boshlaydi. Chastota kiymati berilgan kichik kiymatdan kupayishi bilan taxogenerator yakoriga ulangan relening kontaki CH kotaktorini elektr tarmogidan uzadi. Bunda motor xam elektr tarmogidan uzilib, uning chastotasi yana pasaya boshlaydi va xokazo. Natijada motor urtacha kiymati past bulgan chastota bilan ishlay boshlaydi.

14-rasm.

14-rasmda suv bilan ta'minlovchi nasos stantsiyasi ishini elektrik yuritma bilan avtomatlashtirish sxemasi kursatilgan. Bunda nasos stantsiyasi avtomatik ravishda ishlashi uchun komanda (buyruk) beruvchi asosiy apparat sifatida kalkovichli reledan foydalaniladi.

Kalkovichli relening simobli kontakt sistemasi nasos motorini boshkaruvchi kontaktor chulgami zanjiriga ketma-ket ulanadi. Simobli kontaktning xolati bosim baki BB dagi suv satxiga boglik bulib, uning yukori satxida ochik, kuyi satxida esa berk buladi. Rubilnik ulanishi bilan motor m suvni nasos orkali bakka kutara boshlaydi va suvning satxi yukori belgiga yetganda, motor avtomatik ravishda tuxtiladi. Bakdagi suv iste'molchilarga tarkatilganda uning satxi pasayib boradi va pastki motor uz-uzidan ulanib, bakni yana suv bilan tuldira boshlaydi. Nasos stantsiyasini avtomatik ravishda ishlatuvchi sistemada biror buzuklik sodir bulsa, uni kalik K bilan boshkariladi.

15-rasm.

15-rasmda xavo-suv bosimli kozonga ega bulgan nasos stantsiyasi ishini avtomatlashtirish sxemasi kursatilgan.

Nasos stantsiyasi ishini avtomatlashtirishda buyruk beruvchi asosiy apparat sifatida bosim relesi BR dan foydalaniladi. Suv iste'molchilarga tarkatilganda berk kozondagi bosim kamayib, bosim relesining kontakti berkiladi va nasos motori uz-uzidan ishga tushadi. Nasos stantsiyasini ishlab turganda iste'molchilardjan ortib kolgan suv yana kozonga tushadi. Kozondagi suv kupayishi bilan, uning bosimi xam ortib boradi va bu bosimning berilgan kiymatida bosim relesi uz kontaktini ochib, motorni elektr tarmogidan ajratishga buyruk beradi. Avtomatik sistemada biror buzuklik sodir bulib kolsa, nasos stantsiyasi ishini kalit K bilan boshkarish mumkin.

3. Masofadan turib boshkariluvchi apparatlar

Masofadan turib boshkariluvchi apparatlar elektromagnitli ishga tushirgichlar nomi bilan ma'lum bulib, korxonalardagi elektr yuritgichlarni masofadan ishga tushirish, tuxtatish, teskari aylantirish (revers) va shikastlardan ximoya kilish uchun yaratilgan apparatlardir.

Ishga tushirgichlar kullanadigan sharoitga, ishlatiladigan joyiga, korxonalarning xususiyatlariga va talablariga karab xar xil kurinishda ishlab chikariladi.

Umumsanoat ishga tushurgichlari

Umumsanoatda kullanadigan ishga tushirgichlar kon korxonalarining yerni kismida, geologiya kidiruv ishlarida va boyitish fakbrikalarida keng urin olgan. Bu ishga tushirgichlar 127,220,380 Va kuchlanishga muljallangan bulib bir necha kilovatdan bir necha un kilovat kuvvatli elektr yuritgichlarni boshkarishga muljallangan. Jadvalda xozirgi vaktda keng kullaniladigan ishga tushirgichlarni texnik tavsiflari keltirilgan.

Sinov savollari:

1.Texnologik protsesslarni avtomatlashtirish usullari

2.Masofadan turib boshkariluvchi apparatlar

3.Umumsanoat ishga tushirgichlari

Aim.uz