Reja: Tuproqlarni pedsidsidlar va ayrozonlar bilan ifloslanishi

Moslanish tufayli tup-
roqning kimyoviy va biologik xususiyati o'zgaradi. Binobarin, modda al-
mashinuvida buzilish ro'y beradi. Har xil kasallik tarqatuvchi patogen mik­ roorganizmlar tez ko'payadi. Tuproq quyidagi omillar ta’sirida ifloslanadi: sanoat va shahar chiqindi axlatlari, kommunikatsiya (gaz, neft, suv quvur- lar, elektr kabellari va issiqlik quvurlari, transport vositalari, oqova suvlar va boshq.). Hozir dunyoda shaharlar aholisi o'rta hisobda yiliga 2 trillion kg yoki jon boshiga 400 kg axlat chiqarib tashlamoqda. Agar dunyo bo'yicha chiqarib tashlanayotgan axlat va sanoat chiqindilarini quruqlik yuziga yoysak 15 yil icliida uning qalinligi 5 metiga yetadi. Shunday qilib, agar shahar axlati va sanoat chiqindilari (simob, margumush, mis, qo'rg'oshin, rax, ftor, marganes kabi zaharli kimyoviy modalar va maishiy kommunal chiqindilari) tashlangan yerlarda tezlik bilan sanitariya zonalari tashkil qilinib, oldi olinmasa, o'sha joylar tuprog'i o'ta ifloslanib
tabiiy holda tozalana olmaydi. Chunki tuproqda kimyoviy va organik moddalar miqdori ortib milxooiganizmlar, ayniqsa, patogen mikroorganizmlar ko'payib ketadi.


M a’lumotlarga ko'ra, 1 ga toza tuproqda 16-150 ming bakteriya
mavjud bo'lsa,
1 ga ifloslangan tuproqda 1 mlrdgacha mikroblar borligi m a’lum. Natijada, tuproq, ifloslanib har xil yuqumli kasalliklami, jum -
ladan, stolbnak, sibir kuydirgisi, gangrena, ichburug', vabo, ichburug' tifi,
sil kasalligini tarqatuvchi manbaga aylanadi.
Ifloslangan tuproqda mavjud bo'lgan zararli va zaharli kimyoviy ele­
m entlar u yerda o'sgan o'simlik orqali chorva mollariga, mollardan (sutini
ichish, go'shtini iste’mol qilish tufayli) esa kishilarga o'tishi mumkin.
Tuproq issiqlik elektr stansiyalaridan chiqqan kul va shlaklar, tog'-kon
chiqindilari (nokerak jinslar) bilan ham ifloslanadi.
Masalan, faqat M DH (sobiq ittifoq) davlatlarida elektr stansiyasidan
chiqarib tashlangan kul va shlaklaming miqdori
1 mlrd km
3 bo'lib, 140 ming gektar maydonni ishg'ol qiladi. Bu kul va shlaklarni elektr stan­
siyalaridan chiqarib tashlash uchun esa 120—150 mln so‘m sarflanadi.
Yer yuz asida har xil injenerlik kommunikatsiya (gaz, suv, neft, issiqlik
kanalizatsiya quvurlari, elektr, telefon kabellari va boshq.) quvurlarini
yotqizish tuproq holatiga salbiy ta ’sir etib, tuproqdagi biologik jarayonlami
buzadi va ifloslanadi. Chunki o'sha yotqizilgan kabellar atrofldagi tuproq
tarkibini buzadi, tuproqdagi mikroorganizmlar nobud bo'ladi, o'simliklar
quriy boshlaydi.
M a’lumotlarga ko'ra, gaz quvurlari atrofdagi 100 m ga tuproqni za-
harlasa, issiqlik quvurlari 24 m gacha bo'lgan palasada tuproqni quritib,
s uv
rejimini
buzib,
tuproqdagi
mikroorganizmlaming
o'lishiga,
o'simliklaming qurishiga olib keladi.
Tuproqning ifloslanishida mineral o'g'itlar, zaharli moddalar (pestit-
sidlar) ham ishtirok etadi. Bu zaharli moddalar tuproqda uzoq vaqt
saqlanib, o 'z xususiyatini o'zgartirmasdan to'planib qoladi. Oqibatda, tup­
roqni zaharlaydi. Undagi mikroorganizmlarga salbiy ta ’sir etib, ularning
qirilib ketishiga olib keladi. Zaharli moddalaming qoldiqlari suv, oziq-
ovqat orqali insonga ham o'tib, uning salomatligi uchun xavf tug'dirishi
mumkin. Tuproqning radioaktiv moddalar bilan ifloslanishi juda xavflidir.
So'nggi yillarda dunyoning bir qator mamlakatlarida radioaktiv moddalar-
dan foydalanish (tinchlik maqsadlarida) oqibatida geografik muhit jum -