Reja: Transformatorlar haqida umumiy tushinchalar

Kuchlanishni o`lchash transformatori. Kuchlanish transformatorining
zanjirga ulanish sxemasi va uning belgilanishi 13-rasm, a va b da ko`rsatilgan.
Yuqori kuchlanishli birlamchi chulg`amning o`ramlari soni O`1 nisbatan
ko`p bo`lib, tarmoqqa parallel ulanadi, ya`ni o`lchanadigan kuchlanish bevosita
ta`sir ettiriladi. Ikkilamchi chulg`amning o`ramlari soni O`2 nisbatan kam bo`lib,
unga vol`tmetr, vattmetr, schyotchik va boshqa asboblarning kuchlanish g`altaklari
ulanadi.

13-rasm
Kuchlanish transformatorlaridagi birlamchi chulg`amning nominal kuchlanishi
U1nom yuqori kuchlanishli tarmoqning yoki qurilmaning nominal kuchlanishiga,
ikkilamchi chulg`amning nominal kuchlanishi U_1nom esa 100 V ga teng qilib
olinadi. Kuchlanish transformatorlari bir fazali va uch fazali qilib ishlab
chiqariladi. Bunday transformatorlarning transformatsiya koeffitsienti:

O`lchanayotgan kuchlanishning haqiqiy qiymatini bilish uchun
vol`tmetrning ko`rsatishini transformatsiya koeffitsienti k<sub>U</sub> ga ko`paytirish kerak.
Kuchlanish transformatorining past kuchlanishli ikkilamchi zanjirida o`ta
yuklanish yoki qisqa tutashiishdan saqlanish maqsadida himoya saqlagichlari
o`rnatiladi. Ayrim sabablarga ko`ra yuqori kuchlanishli chulg`am izolyatsiyasi
shikastlansa, uning transformatorga tegib qolish havfi tug`iladi. Bunday
falokatning oldini olish uchun kuchlanish transformatorining past kuchlanishli
chulg`ami va temir o`zagi erga ulangan bo`ladi.
Kuchlanish transformatori boshqa elektr o`lchov asboblari kabi 0,5; 1,0; 3,0
aniqlik sinfiga ega.
Tokni o`lchash transformatori. Kuchli toklarni kuchsiz tokka aylantirishda
tok transformatorlari ishlatiladi. Bunday transformator birlamchi chulg`amining
o`ramlari soni ko`p bo`lmay, asosiy elektr zanjiriga ketma-ket ulanadi va
o`lchanadigan tok u orqali o`tadi. Ikkilamchi chulg`amining o`ramlari soni
nisbatan ko`p bo`lib, unga o`lchov asboblari (ampermetr, vattmetr, schyotchiklar-ning tokli g`altaklari) ketma-ket ulanadi.
14-rasm
Tok transformatorining zanjirga ulanish sxemasi va belgilanishi 14-rasm, a
va b da ko`rsatilgan.
Tok transformatorining transformatsiya koeffitsienti quyidagicha ifodalanadi:

O`lchanayotgan tokning haqiqiy qiymatini bilish uchun ampermetrning
ko`rsatishini transformatsiya koeffitsienti kI ga ko`paytirish kerak. Ikkilamchi
chulg`amning nominal toki (I2nom) 5 amperga mo`ljallangan bo`lib, unga
ulanadigan elektr o`lchov asboblari birlamchi chulg`amdan o`tadigan tokka moslab
darajalanadi. Ulanadigan o`lchash asboblarining elektr qarshiligi unchalik katta
bo`lmaydi. Shuning uchun tok transformatori, ko`pincha, qisqa tutashuv rejimida
ishlaydi. Demak, tok transformatorini ishlatishda ikkilamchi chulg`amga
ulanadigan nagruzkaning qarshiligi nominaldan oshmasligi shart. Birlamchi
zanjirdan tok o`tib turganida ikkilamchi zanjir aslo uzilmasligi va ochilib
qolmasligi kerak. Mabodo ikkilamchi zanjir uzilsa, tok transformatoridagi magnit
oqimi kuchayib ketib, ikkilamchi chulg`am uchlarida hayot uchun havfli
kuchlanish yuzaga keladi. Shuning uchun tok transformatorning ikkilamchi
chulg`ami elektr o`lchov asboblariga ulangan yoki qisqa tutashgan bo`lishi shart.
Tok transformatorlari 0,2; 0,5; 1,0; 3,0; 10 aniqlik sinflariga ega.


Foydalanilgan adabiyotlar
1.A.I.Xonboboev, N.A.Xalilov «Umumiy va elektronika asoslari»
Toshkent «O`zbekiston» 2000.y
2. I.P. Kopilov «Elektricheskie mashini» Moskva 2000.g
3. B.N.Sergenkov, V.M.Kiselev, N.A.Akimova «Elektricheskie mashini:
Transformatorı» Moskva 1989.g
4.B.F.Tokarev «Elektricheskie mashini» 1990.g
5. I.N.Bulgakov «Gruppı soedineniya transformatorov» Moskva 1955.g
6.A.S.Karimov, M.M.Mirxaidarov «Nazariy elektrotexnika» Toshkent
1959.y
7.L.S.Jdanov, V.A.Maranjyan «Fizika kursi» Toshkent 1959.y