|
TO'RTLAMCHI DAVR YOTQIZIQLARNING TASNIFI
Reja; 1.To'rtlamchi davr yotqiziqlarning tasnifi 2.Afrotropik va Indomalaya: Afrika va Janubiy Osiyo 3. Geologik xaritalar va ularning turlari
Toʻrtlamchi sistema (DAVR), antropogen — Yer geologik tarixining soʻnggi davri; kaynozoyning neogen ustidagi soʻnggi (tugallanmagan) sistemasi. Quyi chegarasi munozarali. Yoshi 1,6 mln. yil (1993-yil geoxronologiya shkalasi boʻyicha). "Toʻrtlamchi sistema" terminini 1825-yil fransuz olimi J. Denuaye taklif etgan. Bu davrni oʻrganish va boʻlimlarga ajratishda, asosan, biostratigrafik maʼlumotlar, paleontologik, litologik, geomorfologik va boshqa metodlarga asoslanilgan. 1932-yil Yevropa Toʻrtlamchi sistemani oʻrganish assotsiatsiyasi bu davrni 4 boʻlimga ajratishni taklif etgan: qad. (eopleystotsen), oʻrta (mezopleystotsen), yangi (neopleystotsen) va hozirgi (golotsen). Toʻrtlamchi sistema iqlimi umuman sovuq boʻlgan. Bu davrda hozirgi moʻʼtadil iqlimli mintaqalardagi materiklarning koʻp kismi muzlik bn qoplangan (shunga koʻra, Toʻrtlamchi sistema muzlik davri deb ham ataladi). Asosan, Yevrosiyo va Shim. Amerikani muz bosgan. Muzliklar qurukliklar yuzasining 30% ga yaqin qismini yoki 45 mln. km² maydonni egallagan. Ayrim joylardagi muz qatlamining kalinligi 2 km ga yetgan. Keskin sovuqiqlim bir necha marta issiq iqlim bn almashinib turgan. Muzliklar erigan davrlarda quruqliklarning ayrim qismlarini suv bosgan. Dunyo okeani suv hajmining oʻzgarib turishi dengiz transgressiyasi va regressiyasiga sabab boʻlgan. Yirik regressiyalar vaqtida dengizlar qurukliklarga aylangan. Toʻrtlamchi sistemada turli tektonik harakatlar boʻlib turgan. Muzlik bn qoplanmagan oblastlarning iklimi qurukdasha borgan. Iqlimnint oʻzgarib turishi oʻsimliklar va hayvonot dunyosiga taʼsir koʻrsatgan. Iqlim moʻʼtadillashgan davrlarda Yevropada dub va dubgrab daraxtlari oʻsgan. Toʻrtlamchi sistemada muzliklar bn krplangan oblastlarda muz yotqiziqlari keng tarqalgan. Muzlamagan oblastlar (Sharqiy Yevropa, Oʻrta Osiyo, Xitoy, AQSH va boshqa hududlar)da dengiz va koʻl yotqiziqlari bn birga, lyoss va lyossimon qumoq tuproq qatlamlari uchraydi. Toʻrtlamchi sistema faunasining hozirgi davrdan asosiy farqi turli hayvonlarning oʻzgacha geografik tarqalganligida. Bundan tashqari, oʻsha davr hayvonlarining kupi qirilib bitgan. Toʻrtlamchi sistemada sut emizuvchilar oʻzgargan; mamont, uzun junli kardikon va boshqa qutb hayvonlari paydo boʻdgan. Sibir uzun junli karkidoni, bizon, bahaybat bugʻu, yirik gʻor ayiqlari yashagan. Dengiz faunasi va oʻsimliklari kam oʻzgargan. Toʻrtlamchi sistemadagi eng muhim voqealardan biri ibtidoiy odamning paydo boʻlishidir (A. P. Pavlovning taklifiga koʻra, Toʻrtlamchi sistema antropogen sistemasi deb qam yuritiladi). 1932-yilda Toʻrtlamchi sistemani oʻrganish yuzasidan Xalqaro assotsiatsiya tashkil kilindi. Oʻzbekistonda Fargʻona togʻlararo va Toshkent togʻ oldi botiqliklarida kuyi pleystotsenda soʻx, oʻrta pleystotsenda — toshkent, yuqori pleystotsenda — mirzachoʻl, golotsenda — sirdaryo; Qashqadaryo togʻ oldi botigʻida oʻsha davrlarga moye holda — azkamar, qarnob, sukayti, amudaryo; Surxondaryo va Afgoniston — Tojikiston toglararo botiqlarida — koʻlob, ilyak, dushanba va amudaryo majmua yotqiziqlari ajratiladi. Toʻrtlamchi sistema yotqiziqlari turli inshootlar qurish uchun zamin va muhit xisoblanadi. Ular tabiiy qurilish materiallari (valunlar, shagʻal, qum, gil, lyoss va boshqalar) sifatida ishlatiladi. Bu davr yotqiziklaridan torf bn sapropel yoqilgʻi va oʻgʻit hisoblanadi. Toʻrtlamchi sistema yotqiziqlaridan sof tugʻma metallar (oltin, platina), turli ruda minerallari (kassiterit, volframit, sheyelit, monatsit va boshqalar), qimmatbaho toshlar (olmos, sapfir, yoqut, zumrad) topilgan. Yotqiziqlarda koʻl temir rudalari toʻplami, tuz qatlami koʻp. Toʻrtlamchi sistema yotqiziklarini oʻrganish amaliy ahamiyatga ega. To'rtlamchi davrda yo'q bo'lib ketish hodisasi - Quaternary extinction event
Kech Pleystotsen shimoliy landshaft Ispaniya, tomonidan Maurisio Anton(chapdan o'ngga: Equus ferus, Mammuthus primigenius, Rangifer tarandus, Panthera spelaea,Coelodonta antiquitatis)
The To‘rtlamchi davr davr (2.588 ± 0.005 million yil oldin hozirgi kungacha) ko'rgan yo'q bo'lib ketish asosan ko'p sonli megafaunal fauna zichligi va xilma-xilligi qulashiga va butun dunyo bo'ylab asosiy ekologik qatlamlarning yo'q bo'lib ketishiga olib kelgan turlari. Eng ko'zga ko'ringan voqea Kech pleystotsen oldingi to'rtlamchi davrdan farqlanadi pulsning yo'q bo'lib ketishi ning keng tarqalmaganligi bilan ekologik merosxo'rlik yo'q bo'lib ketgan ushbu turlarni almashtirish uchun va rejim o'zgarishi Natijada ilgari o'rnatilgan faunaviy munosabatlar va yashash joylari.
Dastlabki talofatlar sodir bo'ldi Miloddan avvalgi 130 000 yil (the boshlang kech pleystotsen). Biroq, yo'q bo'lib ketishning katta qismi Afro-Evroosiyo va Amerika dan o'tish paytida sodir bo'lgan Pleystotsen uchun Golotsen davr (miloddan avvalgi 13000 yildan 8000 yilgacha). Ushbu yo'qolib ketish to'lqini pleystotsen oxirida to'xtamadi, ayniqsa davom etayotgan orollarda davom etdi. odamlar tomonidan yo'q bo'lib ketish, garchi ularni alohida voqealar yoki bir xil voqeaning bir qismi deb hisoblash kerak bo'lsa, degan munozaralar mavjud.[1]
Tomonidan faraz qilingan asosiy sabablar orasida paleontologlar haddan tashqari ko'paymoqda odamlarning keng tarqalgan ko'rinishi va tabiiy Iqlim o'zgarishi.[2] Insonning zamonaviy zamonaviy ishtiroki birinchi marta paydo bo'lgan O'rta pleystotsen Afrikada,[3] va doimiy aholini tashkil qila boshladi Evroosiyo va Avstraliya miloddan avvalgi 120,000 va 63,000 BC dan,[4][5] va Amerika qit'asi miloddan avvalgi 22000 yildan.[6][7][8][9]
Avvalgi imkoniyatning bir variantidir ikkinchi darajali yirtqich hayvon gipoteza, bu ko'proq g'ayriinsoniy yirtqichlar bilan ortiqcha raqobat natijasida bilvosita zarar etkazishga qaratilgan. Yaqinda o'tkazilgan tadqiqotlar odamlarni o'ldirish nazariyasini qo'llab-quvvatlamoqda
Da me'yoriy o'simlik qoplamini qayta qurish Oxirgi muzlik maksimal darajasi, taxminan 18000 yil oldin, asoslangan fotoalbom polen olingan namunalar ko'l va botqoq cho'kindi jinslar.
Kechki pleystotsen qirilishi hodisasida 40 kg dan ortiq bo'lgan ko'plab sutemizuvchilar yo'q bo'lib ketdi. Megafauna qirilishining mutanosib sur'ati, odamlarning Afrikadan ko'chib o'tish masofasi qanchalik katta bo'lsa.
Ning yo'q bo'lib ketishi Amerika Janubiy Amerika kelib chiqadigan barcha yirik (100 kg dan ortiq) sutemizuvchilar turlarini, shu jumladan, shimolga ko'chib o'tgan hayvonlarni yo'q qilishga olib keldi. Buyuk Amerika almashinuvi. Faqat Avstraliya, Shimoliy Amerika va Janubiy Amerika qit'alarida yo'qolib ketish oilaviy taksonomik darajalarda yoki undan yuqori bo'lgan.
Megafauna yo'q qilinishining mutanosib darajasi tobora kattaroq bo'lib, Afrikadan migratsiya masofasi afrikalik bo'lmaganlar bilan bog'liq bo'lishi mumkin. megafauna va Homo sapiens bir-birlari bilan bir qatorda tur sifatida rivojlanmagan.
O'z navbatida, yo'qolib ketish darajasi eng yuqori bo'lgan Avstraliya, Shimoliy Amerika va Janubiy Amerikada ma'lum mahalliy turlar yo'q edi. Gominoideya (maymunlar) umuman, va hech qanday turlari mavjud emas Hominidae (katta maymunlar) yoki HomoYo'qolib ketish tezligining oshishi anatomik jihatdan zamonaviy odamlarning migratsiyasini ketma-ketligini aks ettiradi. Afrikadan qanchalik uzoqlashar ekan, yaqinda bu hududda odamlar yashaydi va atrof-muhit (megafaunani ham o'z ichiga olgan holda) odamlarga odatlanib qolishi kerak bo'lgan vaqt va aksincha.
Balandlikda megafaunalning yo'q bo'lib ketishi haqida hech qanday dalil yo'q Oxirgi muzlik maksimal darajasi, tobora ko'payib borayotgan sovuqlik va muzliklar pleystotsenning yo'q bo'lib ketishiga ta'sir ko'rsatmaydi degan farazga asoslanadi.[16]
Pleystotsenning yo'q bo'lib ketishiga oid uchta asosiy gipoteza mavjud:
Iqlim o'zgarishi mayorning oldinga siljishi va orqaga chekinishi bilan bog'liq muzliklar yoki muz qatlamlari.
"tarixdan oldingi haddan tashqari gipoteza"[17]
yo'q bo'lib ketishi junli mamont keng o'tloqni qayin o'rmoniga o'zgartirdi va keyingi o'rmon yong'inlari keyinchalik iqlimni o'zgartirdi.[18] Biz endi bilamizki, mamont yo'q bo'lib ketgandan so'ng, qayin o'rmoni o'tloqni almashtirdi va muhim yong'in davri boshlandi.[19]
Mavjud ma'lumotlar va tarixdan oldingi haddan tashqari ko'payish gipotezasi o'rtasida ba'zi nomuvofiqliklar mavjud. Masalan, to'satdan yo'q bo'lib ketish vaqti atrofida noaniqliklar mavjud Avstraliya megafaunasi.[17] Biologlarning ta'kidlashicha, taqqoslanadigan yo'q bo'lib ketishlar sodir bo'lmagan Afrika va Janubiy yoki Janubi-sharqiy Osiyo, bu erda hayvonot dunyosi gominidlar bilan rivojlangan. Afrikadagi muzlikdan keyingi megafaunal qirilishi uzoqroq vaqt oralig'ida amalga oshirildi.
Tarixdan oldingi haddan tashqari gipotezani qo'llab-quvvatlovchi dalillarga ba'zi orol megafaunasining bir necha ming yillar davomida o'zlarining qit'a qarindoshlari yo'qolganidan beri davom etishi kiradi. Tuproqdagi yalqovlar kuni omon qoldi Antil orollari uzoq vaqt Shimoliy va Janubiy Amerikadagi quruqlik yo'q bo'lib ketdi. Orol turlarining keyinchalik yo'q bo'lib ketishi ushbu orollarni odamlar tomonidan keyinchalik kolonizatsiya qilinishi bilan o'zaro bog'liqdir. Xuddi shu tarzda, junli mamontlar uzoqdan halok bo'lishdi Vrangel oroli Materikda yo'q bo'lib ketganidan 1000 yil o'tgach. Stellerning dengiz sigirlari shuningdek, izolyatsiya qilingan va yashamaydigan dengizlarda davom etdi Qo'mondon orollari ming yillar davomida ular shimoliy Tinch okeanining kontinental qirg'oqlaridan g'oyib bo'lishgan.[20]
Inson javobgarligi nazariyasiga alternativ gipotezalar kiradi Iqlim o'zgarishi bilan bog'liq oxirgi muzlik davri va Dryasning yoshroq tadbiri, shu qatorda; shu bilan birga Tollmanning taxminiy bolidasiyo'q bo'lib ketishidan kelib chiqqan deb da'vo qiladigan bolide ta'sirlar. Bunday stsenariy 1300 yillik sovuq davrning sababchisi sifatida taklif qilingan Yosh Dryas barqaror.[iqtibos kerak] Bu kabi zarbalarni yo'q qilish gipotezasi, yerdan tashqari ta'sir markerlarining minuskul zarralarini olish uchun zarur bo'lgan aniq maydon texnikasi tufayli hali ham munozarada. iridiy hodisa pikerini markerning mahalliy fon darajasidan aniq ajratish uchun zarur bo'lgan juda nozik qatlamlardan takrorlanadigan tarzda yuqori aniqlikda.[iqtibos kerak] Bahslar o'rtasidagi o'zaro janjal tufayli yanada kuchayganga o'xshaydi Uniformitarizmlager va Katastrofizm lager.[iqtibos kerak]
Yaqinda o'tkazilgan tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, har bir tur atrof-muhit o'zgarishiga turlicha javob beradi va bitta omil o'z-o'zidan yo'q bo'lib ketishning ko'pligini tushuntirib berolmaydi. Sabablari murakkab, va elementlarini o'z ichiga olishi mumkin Iqlim o'zgarishi, turlararo raqobat, beqaror aholi dinamikasiva odamlarning yirtqichligi.[21]
Do'stlaringiz bilan baham: |
