Reja: Tizim tushunchasi, uning turlari

Tizim
– o‘zining belgilari bilan o‘zaro aloqador predmatlar to‘plamidir (A. Xoll
2
).
Tizim
– 
bu qismlari muayyan qonuniyat bilan joylashgan va o‘zaro aloqada bo‘lgan shunchaki butunlikdir 
(Ojegov).
Tizim
– bu o‘zgartirish yoki shakl almashtirishlarning bir qiymatliligini ta’minlovchi 
o‘zgaruvchilar ro‘yxati bo‘lib, u moddiy narsa emas (U.R.Eshbi
3
).
Tizim
– bu qismlarining doimiy o‘zaro ta’siroti natijasida bir butunlikni egallagan shakldir 
(P.Senge).
Tizim
– bu o‘zaro bir-biri bilan ixtiyoriy dinamik aloqada bo‘lgan elementlar majmuidir 
(S.Bir
4
).
Tizim
– bu kuzatilayotgan obyekt belgilari va uning xossalari o‘rtasidagi formal o‘zaro 
bog‘liqlikdir (M.Masarovich, Y.Takaxara).
1
Karl Lyudvig fon Bertalanfi (angl. Ludwig von Bertalanffy; 19.09.1901, Vena – 12.06.1972, Nyu-York) – avstriyalik 
biolog, Kanadada doimiy yashagan, 1949-yildan AQSH fuqaroligiga o‘tgan. “Tizimning umumiy nazariyasi” nomli 
umumlashgan tizimli konsepsiya asoschisi.
2
Asaf Xoll (angl: Asaph Hall; 15.10.1829 – 22.11.1907) – amerikalik astronom.
3
Уильям Росс Эшби (angl: William Ross Ashby; 06.09.1903, London – 15.11.1972) – angliyalik kibernetik, 
murakkab tizimlar tadqiqotchisi.
4
Entoni Stefford Bir (angl. Anthony Stafford Beer; 25.09.1926, London – 23.08.2002) – britaniyalik kibernetik, 
jarayonlar tadqiqoti fani nazariyotchisi va amaliyotchisi.

---

 Shunday qilib, yuqorida qayd etib o‘tilgan fikrlar asosida tizimning ta’riflarini quyidagi simvolli 
shaklda ham tasvirlash mumkin (bunda har bir ta’rifni D (
lot. definitions
) harfi bilan belgilab 
boramiz):
D1. Sistema
– qandaydir bir yaxlitlik, butunlikdir: S = A(1,0).