Reja: Tizim qurilishi va faoliyatiga oid asosiy tushunchalar

6.4. Tizimning maqsadi 
faqatgina ijtimoiy, iqtisodiy va biologik tizimlar uchun aniqlangan 
bo‘lib, kibernetika hamda boshqa texnik sohalar uchun esa modelga “maqsad funksiyasi” 
tushunchasi kiritilgan.
7. Tizim uchun tashqi muhit 
– tizim tarkibiga kirmagan elementlar to‘plami bo‘lib, 
ularning o‘zgarishi tizimning o‘zini tutishini o‘zgartirishga olib kelishi mumkin.
8. Model 
– bu tizimning bir guruh xossalarini aks ettiruvchi ifoda bo‘lib, uni yaratish orqali 
tizimning o‘zini tutishiga oid ba’zi xulosalarni oldindan chiqarish mumkin.
 
2. Tizim tasniflari 
Tizimlar turli belgilariga qarab tasniflanadi (sinflarga ajratiladi) va bu belgilar 
quyidagilardan iborat bo‘lishi mumkin:
1) obyekt turiga ko‘ra:
texnik, biologik, iqtisodiy, matematik, fizik, kimyoviy va hk;
2) tipiga ko‘ra:
ochiq va yopiq;
3) o‘zini tutishi va strukturasining murakkabligiga ko‘ra:
sodda va murakkab;
4) tashkil qilinganlik darajasiga ko‘ra:
yaxshi tashkil qilingan, yomon tashkil qilingan 
hamda o‘zini o‘zi tashkillashtiruvchi.
5) tasvirlashning formal apparati turiga ko‘ra: 
determinatsiyalangan (aniqlangan) va 
stoxastik;
Texnik tizimlarga 
harakatlanuvchi obyektlar, energetika obyektlari, kimyoviy sanoat 
obyektlari, mashina qurilishi obyektlari, maishiy texnika va shunga o‘xshash obyektlarni misol 
keltirish mumkin. Texnik tizim obyektlari boshqaruv nazariyasi fanida yaxshi o‘rganilgan.
Biologik tizimlar 
tirik organizmlarga xos barcha jihatlarni o‘ziga qamrab oladi.
Iqtisodiy tizimlarga 
zavod va turli sohalarga tegishli korxonalarni misol keltirish mumkin.
Agar tizimda tashqi muhit bilan axborot, energiya va shunga o‘xshash resurslarni o‘zaro almashish 
imkoniyati mavjud bo‘lsa, bunday tizimlar