Reja: Tibbiyot informatikasining asoslari

Tibbiy diagnostika 

Tibbiyotda  axborot  tizimlarini  joriy  qilish  va  ishlab  chiqish  juda  aktual  masalalardan  biri  xisoblanadi. 

SHaxsiy  kompyuterlarni  tibbiy  massasalarda  qo’llanilishini  taxlil  qilish  shuni  ko’rsatadiki  asosan  kompyuterlar 

matinli  xujjatlarni  yuritishda,  saqlash  va  mahlumotlar  bazasini  qayta  ishlash,  statistikada  ishlatilmoqda.  Bir  qisim 

---

kompyuterlar  tashxis  qo’yish  va  davolash  qurilmalari  bilan  birgalikda  ishlatilmoqda.  Bu  soxalarni  kupchiligi 

kompyuterlarni  ishlatishda  standart  matin  redakori  dasutlari,  malumotlar  bazasini  boshqarish  tizimlari  va  x.klarni 

qo’llab  kelmoqda.  SHuning  uchun  xozida  zamonaviy  muqobil  aniq  tashxis  qo’yish  va  effektiv  davolash  usullarni 

beruvchi tashkiliy-texnik axborot tizimlarini yaratish aktual masalalardian biridir. 

 Tibbiyotdagi  tashxis  qo’yish  masalasini  xudi  simptomlar  (kirish  mahlumotlari)  va  tashxislar  (chiqish 

mahlumotlari)  orasidagi  bog’liqliklar  sifatida  qarash  mumkin.  Muqobil  aniq  tashxis  qo’yish  imkonini  beruvchi 

tizimlarni yaratishda suniy intelek metodlaridan foydalanishni talab etadi. Tibiy tashxis qo’yishda foydalaniladigan 

mahlumotlarni analiz qilishda ular bir qator o’ziga xosliklarni yaniy axborotlarni sifat xarakeri, mahlumotlarni tashlab 

ketish,  oz  miqtordaki  kuzatishlarni  kup  xollarda  qo’llanilishi  bunday  usuldan  foydalanish  maqsadga  muvofiqligini 

ko’rsatadi. Bundan tashqari, kuzatuv obhetini (kasallik) sezilarli murakkabligi yaniy bazida shifokor verbal shakilda 

xam  tashxis  qo’yish  jarayonini  yoritib  bera  olmasligi  keltirish  mumkin.  Tashxis  qo’yish  va  davolash  jarayonida 

olingan  tibbiy  mahlumotlarni  interpritptsiya  qilish  neyronli  tarmoqlarning  maxum  bir  yo’nalishlaridan  biriga 

alanmoqda.  Neron  tarmoqlar  yordamida  yechiladigi  ko’pgina  masalalar  xozirda  unversal  zo’r  tarmoq  yaratish 

imkonini  bermaganligi  sababli,  turli  algoritimlar  yordamida  ishlaydigan  maxsus  neyron  tarmoqlarini  yaratishga 

majburlamoqdi.  Neron  tarmoqlarni  tibbiy  tashxis  qo’yish  masalalarini  yechishdagi  asosiy  imkoniyati  bu:  paydo 

bo’ladigan masalalarnini aniq bir formadagi matematik model va statistik metodlardan foydalanish uchun aniqlikka 

teshirish  imkonini  yo’qligi;  makon  o’lchamidan  variantlarsiz  sintez  qilish  metodi,  neyron  tarmoqlar  ulchami  va 

belgilari va boshqalardir.    

Lekin  tibbiy  tashxis  qo’yish  masalalarini  yechishda  neyron  tarmoqlaridan  foydalanish  bir  qator 

qiyinchiliklarga  xam  ega.  Bunga,  tarmoqni  sozlashda  tarmoqqa  nisbatan  juda  katta  tanlashlar  bajarilishi  kerakligi, 

matematik qurilmani sonli o’zgariuvchilrga qaratilganligini keltirish mumkin. 

 

Informatika; informatika - xalk xujaligi tarmogi;  informatika - fundamental fan; informatika - amaliy fan; 

Uzbekiston  Respublikasining  axborotlashtirish  kontseptsiyasi;  axborot;  mahlumotlar;  Iktisodiy  axborot;  axborotni 

olish  usullari;  axborotni  kayta  ishlash  usullari;  axborot  -  tadkikot  obhekti;  axborotning  funktsional  vazifalari; 

mahlumotnoma  axborot;  tavsiyanoma  axborot;  meheriy  axborot;  axborotni  takdim  etish  usullari;  axborotning 

barkarorligi. 

Texnika xavfsizligi. 

Elektron  kommunikatsiyalarning  zamonaviy  texnologiyalari  keyingi  paytlarda  ishbilarmonlarga  aloka 

kanallari buyicha axborotning turlicha kurinishlari (masalan: faks, video, kompyuterli, nutkli axborotlar)ni uzatishda 

kupgina imkoniyatlar yaratib bermokda. 

Kompyuter  o’zi  nima?  Kompyuter  bu  insoniyatning  eng  ajoyib  kashfiyotlaridan  biridir.  Xozirgi  kunda 

kompyuter xayotimizning barcha soxalariga shiddat bilan kirib bormoqda. Agar boshida personal kompyuter asosan 

mahlumotlarni saqlash va ularni qayta ishlash uchun foydalangan bo’lsa, xozirgi kunda esa kompyuterlar audio, video 

va chizmachilik mahlumotlar bilan ishlash uchun keng foydalanadi. Kelajakni uningsiz tassavur qilish mumkin emas.  

Mamlakatimiz  milliy  iqtisodining  hech  bir  tarmog’i  samarali  va  mo’htadil  tashkil  qilingan  axborot 

infratuzilmasisiz  faoliyat  ko’rsatishi  mumkin  emas.  Hozirgi  kunda  milliy  axborot  resurslari  xar  bir  davlatning 

iqtisodiy  va xarbiy  salohiyatini  tashkil  qiluvchi  omillaridan  biri  bo’lib  xizmat kilmokda.  Ushbu  resursdan  samarali 

foydalanish  mamlakat  xavfsizligini  va  demokratik  axborotlashgan  jamiyatni  muvaffaqiyatli  shakllantirishni 

tahminlaydi.  Bunday jamiyatda  axborot  almashuvi  tezligi yuksaladi, axborotlarni  yig’ish,  saqlash,  qayta ishlash  va 

ulardan foydalanish bo’yicha ilg’or axborot – kommunikatsiyalar texnologiyalarini qo’llash kengayadi. Turli xildagi 

axborotlar  xududiy  joylashishidan  qathiy  nazar  bizning  kundalik hayotimizga Internet  halqaro  kompyuter  tarmog’i 

orqali  kirib  keldi.  Axborotlashgan  jamiyat  shu  kompyuter  tarmog’i  orqali  tezlik  bilan  shakllanib  bormokda. 

Axborotlar  dunyosiga  sayohat  qilishda  davlat  chegaralari  degan  tushuncha  yo’qolib  bormokda.  Jahon  kompyuter 

tarmog’i  davlat  boshqaruvini  tubdan  o’zgartirmoqda,  yahni  davlat  axborotlarning  tarqalishi  mexanizmini  boshqara 

olmay qolmoqda. SHuning uchun xam mavjud axborotlarga noqonuniy kirish, ulardan foydalanish va yo’qotish kabi 

muammolar  dolzarb  bo’lib  qoldi.  Bularning  bari  shaxs,  jamiyat  va  davlatning  axborot  xavfsizligi  darajasining 

pasayishiga  olib  kelmoqda.  Davlatning  axborot  xavfsizligini  tahminlash  muammosi  milliy  xavfsizlikni 

tahminlashning asosiy va ajralmas qismi bo’lib, axborot himoyasi esa davlatning birlamchi masalalariga aylanmoqda. 

Hozirgi kunda xavfsizlikning bir qancha yo’nalishlarini qayd etish mumkin. 

Axborotning  muximlik  darajasi  qadim  zamonlardan  mahlum.  SHuning  uchun  xam  qadimda  axborotni 

himoyalash uchun turli xil usullar qo’llanilgan. Ulardan biri – sirli yozuvdir. Undagi xabarni xabar yuborilgan manzil 

egasidan  boshqa  shaxs  o’qiy  olmagan.  Asrlar  davomida  bu  sanhat  –  sirli  yozuv  jamiyatning  yuqori  tabaqalari, 

davlatning elchixona rezidentsiyalari va razvedka missiyalaridan tashqariga chiqmagan. Faqat bir necha o’n yil oldin 

hamma narsa tubdan o’zgardi, yahni axborot o’z qiymatiga ega bo’ldi va keng tarqaladigan mahsulotga aylandi. Uni 

endilikda ishlab chiqaradilar, saqlaydilar, uzatishadi, sotadilar va sotib oladilar. Bulardan tashqari uni o’g’irlaydilar, 

buzib talqin etadilar va soxtalashtiradilar. SHunday qilib, axborotni himoyalash zaruriyati tug’iladi. Axborotni qayta 

ishlash sanoatining paydo bo’lishi axborotni himoyalash sanoatining paydo bo’lishiga olib keladi.