Reja: Тermoelektrik datchiklar (termoparalar) P’ezoelektrik datchiklar Тermoelektrik datchiklar

2.33-rasm. Тermoelektrik termometrning prinsipial sxemasi.
P’ezoelektrik datchiklar
P’ezoelektrik datchiklarni (2.31-rasm) ishlash prinsipi ba’zi kristall moddalarning mexanik kuch ta’sirida elektr zaryad hosil qilish qobiliyatiga asoslangan. Bu xodisa p ‘yezoeffyekt deb ataladi.
P’ezoeffekt kvars, turmalin, segnet tuzi, bariy titanat va boshqa moddalar kristallarida kuzatiladi. Bu tipdagi asboblarda. ko’pincha kvars ishlatiladi. Kvarsning p’ezo elektroeffekti +500° S gacha bo’lgan temperaturaga bog’liq emas, lekin +570° S dan oshgan temperaturada bu effekt nolga teng bo’lib qoladi.
Pezoelektrik datchiklarning hosil qiladigan EYUK bosimga proporsional bo’lib, quyidagi formula orqali aniqlanadi:
(2.32)
bu yerda – S - datchikning umumiy sig’imi
Fx - mexanik bosim
a₀ - proporsionallik koeffitsiyenti

2.31-rasm. Pezoelektrik datchikning sxemasi


Ushbu datchikning sezgirligi:
(2.33)
Ko’rib chiqilgan prinsipda pezoelektrik manometrlar ishlaydi (2.3.2-rasm).

2.32-rasm. Pezoelektrik manometrning sxemasi:
1-bosim memranasi, 2, 5-metall qistirmalar, 3-potensial qistirma,
4-izolyatsion o’tkazgich, 6-sharik.
P’ezokvars manometrning tuzilish sxemasi 4-rasmda keltirilgan. O’lchanayotgan bosim membrana 1 orqali kvars plastinkalar 7 ga ta’sir qiladi. Bu plastinkalarning metall kistirma 2 ga tegib turgan ichki tomonida bir hil ishorali zaryadlar paydo bo’ladi. Plastinka­larning ichki tomonidagi potensial qistirma 3 bilan ulangan va izolyatsiyalangan o’tkazgich 4 orqali olinadi, plastinkalarning ustki tomoni­dagi potensial esa korpus, metall qistirmalar 2 va 5, membrana 1 va sharik 6 orqali olinadi. O’lchanayotgan bosimga proporsional bo’lgan potensiallar farq plastinalardan olinib, kuchaytiruvchi lampa setkasiga uzatiladi.

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati:

1. 
   I. Karimov. Jaxon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O’zbekiston sharoitida uni betaraf etishning yo’llari – Toshkent, "O’qituvchi", 2009.
   
2. 
   Miraxmedov D.A. Avtomatik boshqarish nazariyasi. Oliy texnika o’quv yurti talabalari uchun darslik. - Тoshkent, " O’qituvchi", 1993. - 285 b.
   
3. 
   Borodin I.F. Osnovi avtomatiki. – M.: Kolos, 1987, 320 s.
   

1. 
   Borodin I.F., Nedilko N.M. Avtomatizatsiya texnologicheskix protsessov. - M.;, Agropromizdat, 1986. -386 s.