Reja: Tektonik harakatlar

1. Vertikal harakatlar. Yer po’stida sodir bo’ladigan vertikal harakatlar yana quyidagi turlarga ajraladi:
-Tebranma harakatlar.
- Бурмали harakatlar.
- Узилма (ёрма) harakatlar.
2. Gorizontal harakatlar. Bu harakatlar Yer po’stida litosfera plitalarining siljishida namoyon bo’ladi. Gorizontal harakatlar yirik tog’ sistemalarini va O’rta okean tizmalarini hosil qiladi. Buning oqibatida materiklar va okeanlar o’z maydoni va qiyofasini o’zgartiradi.
Tebranma harakatlar.
Yer sayorasi yuzasining o’zgarishida hozirgi zamon tebranma harakatining ahamiyati katta. Tebranma yoki yuzasining asriy yoki neotektonik harakatlar yerning bir joyini ko’tarib, bir joyini cho’ktiradi. Tebranma tektonik harakatlar – epeyrogenik harakatlar natijasida transgressiya yoki regressiya ro’y beradi.
Trangressiya yer qobig’ining ayrim joylari cho’kib, dengiz suvi bostirib keladi, epikontinental – sayoz dengiz hosil bo’ladi.
Regressiya musbat tebranma harakat bo’lib, unda yer po’stining pastdan yuqoriga harakatlanishi yuz beradi, natijada dengiz asta – sekin sayozlashib, uning o’rnida quruqlik qad ko’taradi. Regressiya quruqlikning dengizga bostirib borish jarayonidir.
Epeyrogenik tebranma harakatning tezligi yiliga millimetrlab o’lchanadi.
Tebranma harakat tufayli planetamizning ba’zi yerlari cho’kib pasttekisliklarni, daryo vodiylarini, portlarni dengiz suvi bosmoqda. G’arbiy Yevropaning shimoliy qirg’oqlari shunday joylardandir. Pechora havzasida cho’kish yiliga 11,8 mm. ga teng. Ayniqsa Niderlandiya territoriyasi tez pasayib bormoqda, hozir mamlakat territoriyasining 40% qismi dengiz sathidan pastdadir; dengiz suvi bosib ketmasligi uchun u yerlarga 1600 km uzunlikda damba qurilgan.
Janubiy Amerikaning Tinch okeani va Atlantika okeani tomonlarida qirg’oqning ko’tarilganini ko’rsatuvchi belgilar ko’p. Masalan, Boliviyada odam paydo bo’lgandan buyon qirg’oqning 4000 m gacha ko’tarilganligi isbot qilingan. Braziliya va Patagoniyada terrasalarning balandligi 300 m gacha, hatto ulardan eng yangilarining balandligi 120 m gacha boradi. Peru qirg’oqlari esa pasaymoqda.