Reja: talis xalqaro tadqiqotining mazmuni

5- МАVZU. TA’LIM BERISH VA O‘QITISH TIZIMLARI BO‘YICHA XALQARO TADQIQOT (TALIS)
Reja:

1. TALIS xalqaro tadqiqotining mazmuni

2. Milliy malaka tizimini ishlab chiqish

3. TALIS ning vazifalari

Tayanch tushuncha va iboralar: TALIS, OECD, oʻqituvchilar kompetensiyalari, malaka tizimi, qisqa tekshiruvlar, malaka, professional standart

5-mavzu
1. TALIS xalqaro tadqiqotining mazmuni

TALIS ‒ TEACHING and LEARNING INTERNATIONAL SYSTEM

TALIS – bu xalqaro ta’lim tizimini o’rganish tadqiqoti.

Tadqiqotning ta’rifi:

- iqtisodiy hamkorlik va rivojlantirish tashkiloti iqtisodiy tomonidan olib boriladigan o’qituvchilarning ish faoliyatlari va maktablarda qanday sharoitlar mavjudliliga qaratilgan birinchi xalqaro taqqoslash ishdir

- 2008 yildan boshlab har besh yilda bir marta

- Maktab samaradorligini ta’minlashda etakchilik rolining ahamiyatiga qarab, TALIS maktab rahbariyatining rolini tahlil qilish va o’qituvchilarga yordam berishni o’z ichiga oladi.

TALIS loyihasi o’qituvchilarni idrok qilish, baholash va mukofotlashni o’rganish, shuningdek, ularning kasbiy talablarini va kasbiy talablarini va kasbiy rivojlanish ehtiyojlarini qondirish darajasini tahlil qilishga qaratilgan

Tadqiqotning yana bir manbai – Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkilotining o’qituvchilar masalalari bo’yicha xulosasi: samarali o’qituvchilar masalalari bo’yicha xulosasi: samarali o’qituvchilarni jalb qilish, rivojlantirish va saqlab qolish (IHTT, 2005), bu esa milliy va xalqaro darajadagi o’qituvchilar haqida yaxshiroq ma’lumot olish zarurligi.

Tadqiqotning maqsadi:

siyosiy qarorlar qabul qilish uchun foydali ma’lumotlar berish va maktab faoliyatining quyidagi asosiy jihatlarini tahlil qilishdir:

Maktab boshqaruvining roli va faoliyati

O’qituvchilar ishini baholash va qayta qabul qilish

O’qituvchilar malakasini oshirish

Pedagogik va pedagogik amaliyotlar haqida o’qituvchilarning nuqtai nazari va munosabatini o’rganish

TALIS tadqiqotining asosiy printsiplari:

- Siyosatning maqsadga muvofiqligi (Siyosatni tahlil qilishda aniqlik va ishtirokchi mamlakatlar uchun eng muhim bo’lgan masalalarga e’tibor)

-Qushilgan qiymat (Xalqaro taqqoslash foydali ma’lumotlar va yangilarning muhim manbai bo’lishi mumkin)

- Indikator yo’nalishi (Tadqiqot natijalari ko’rsatkichlar tizimini takomillashtirish uchun ishlatilishi mumkin bo’lgan ma’lumotlarni taqdim etadi)

- SHaffoflilik, ishonchlilik, taqqoslash, aniqlik (Ishonchli ma’lumotlarga asoslanib, tadqiqot barcha ishtirokchi mamlakatlar bilan taqqoslanadigan haqiqiy va ishonchli ma’lumotlarni taqdim etadi)

- SHarxlash (Ishtirok etuvchi davlatlar natijalarni mazmunli talqin qilishi mumkin)

- Samaradorlik va iqtisodiy asoslash (Ishning vaqtida va iqtisodiy samaradorligi)

Tadqiqot dizayni:

- Maqsadli guruh: o’rta maktab o’qituvchilari va ularning direktorlari

- Har bir mamlakatdan 200 ta maktab, har bir maktabda 20 ta o’qituvchi namunaviy o’lchov

- Agar tanlanga o’qituvchilarning 50% javob bersa, maktab javob bergan deb hisoblanadi

- Mamlakatdagi barcha o’qituvchilarning 75% anketalarni to’ldirishga yo’naltiriladi

- Ma’lumotni to’plash usuli – qog’oz yoki onlayn versiyada so’rovnomalar

- 45 daqiqa davom etadi

- TALIS tadqiqotida ishtirok etgan mamlakatlarda 2 million o’qituvchining vakili sifatida 90 000 tasi qamrab olingan

TALIS tahlili:

- Ustoz tayyorlash

- Qoidalar va amaliyotlar

- O’qituvchilarni baholash va qayta aloqa

- Maktab rahbarligi

TALIS umumiy vazifasi:

- Xalqaro ta’lim siyosatini o’z vaqtida va samarali ishlashi uchun sharoit yaratadi

- O’qituvchilar va ularning ish faoliyati bo’yicha xalqaro va siyosiy texnik-iqtisodiy tahlil ko’rsatkichlarini beradi

- Davlatlararo tahlillar davlatlarga turli muammolarni hal qilishda tajriba almashish, turli muvaffaqiyatli strategiyalarni va maktablarning ta’lim muhitiga ta’siri va o’qituvchilarning samarali ishlashini o’rganishga imkon beradi.

Davlatlar:

Avstraliya, Avstriya, Belgiya, Braziliya, Bolgariya, Daniya, Vengriya, Islandiya, Irlandiya, Italiya, Koreya, Latviya, Malayziya, Malta, Meksika, Norvegiya, Polsha, Portugaliya, Slovakiya, Sloveniya, Turkiya, Estoniya va boshqalarda o’tkaziladi.

TALIS oʻqituvchilar faoliyati, ish sharoiti va maktabdagi taʼlim muhitini baholashga qaratilgan eng yirik xalqaro tadqiqot hisoblanadi.

Tadqiqot maqsadi – ishtirokchi mamlakatlarga samarali oʻqitish va oʻrganish uchun shart-sharoitlar yaratish qaratilgan taʼlim siyosatini ishlab chiqishda yangi ustuvor yoʻnalishlarni koʻrib chiqish va aniqlash imkonini beradigan ishonchli, dolzarb va qiyosiy maʼlumotlar taqdim etishdan iborat.

Tadqiqotlar maktab oʻqituvchilari va direktorlariga nafaqat milliy, balkim xalqaro daraja oʻz fikrini bildirish imkonini beradi.

Ushbu tadqiqotda 200 ta maktab, 4000 nafar oʻqituvchi va 200 nafar maktab direktori ishtirok etadi. Ularni tanlash ham PISA tadqiqotlariga oʻxshash boʻlib, qaysi bosqich oʻqituvchilarini tanlash, nechta tilda soʻrovnomalar boʻlishini belgilash OECD va davlat oʻrtasida tuziladigan shartnomaga asosan koʻzda tutiladi.

Ilgari TALIS tadqiqotlari har 5 yilda oʻtkazilgan boʻlsa, endi 6 yilda oʻtkazilishi rejalashtirilgan. 2018-yilda oʻtkazilgan TALIS xalqaro baholash tadqiqotlarida 48 ta davlat qatnashgan boʻlib, natijalari 2020-yilda mart-aprel oylarida eʼlon qilindi.

OECD mutasaddilari TALIS tadqiqotlari aynan PISA oʻtkazilgan maktabda boʻlishi shart emasligi, ularning natijalari alohida chiqarilishi, TALIS oʻtkazishdan maqsad taʼlim muassasalaridagi ahvolni, oʻqituvchilar kompetensiyalarini va muammolarini aniqlash, lekin uning natijalari ham personal muhokama qilinmasligi, natijalariga koʻra reyting chiqarilmasligini qayd etib oʻtishdi.

Shuningdek, navbatdagi TALIS tadqiqoti 2024-yilda oʻtkazilishi rejalashtirilgani va unda ishtirok etish uchun Oʻzbekiston hukumati rasman murojaat qilishi lozimligi taʼkidlandi. Shundan soʻng, shartnoma tuzilib, rasmiylashtirish masalalari koʻrib chiqilishi maʼlum qilindi.

Maʼlumot uchun, Shanxayda TALIS-2013 natijalariga koʻra oʻqituvchilar oylik maoshi 10 % oshirilgan. Avstraliyada oʻqituvchilarni oliy taʼlimdan keyingi tayyorgarligi boʻyicha yangi dasturlar joriy etilgan, professional standartlar yangilangan. Italiyada “Yaxshi maktab” loyihasi doirasida oʻqituvchilar malakasini oshirish uchun qoʻshimcha mablagʻ ajratilib, oʻqituvchilarga haq toʻlash tizimiga oʻzgartirish kiritgan bunda asosiy eʼtibor oʻqituvchilar faoliyat samaradorligiga qaratildi. Angliyada maktablar uchun 1 kun (yiliga 3-marta) davom etadigan “qisqa tekshiruvlar” joriy etilib, ushbu holat navbatdagi tadqiqotlarda pedagoglar tomonidan “yaxshi” deb baholangan.

2. Milliy malaka tizimini ishlab chiqish

Prezidentimizning Oliy Majlisga Murojaatnomasida mamlakatimizda 2020-2021 o‘quv yilidan boshlab kadrlar malakasini xalqaro mehnat bozori talablariga moslashtirish maqsadida Milliy malaka tizimini ishlab chiqish, yurtimizda 340 ta kasb-hunar maktabi, 147 ta kollej va 143 ta texnikum tashkil etish bo‘yicha aniq vazifalar belgilab berilgan edi.

Malaka tizimi rivojlangan davlatlarda sinovdan o‘tgan, mehnat bozori, professional ta’lim, kasbga o‘qitish va o‘rgatish tizimining uyg‘unlashuvi sifatida muvaffaqiyat qozongan. Shu bois, O‘zbekistonda ham joriy yildan boshlab ilk bor milliy va tarmoq ixtisoslashuv tizimi, kasb va mutaxassisliklar bo‘yicha professional standartlar hamda tabaqalashtirilgan ta’lim standarti va dasturlari joriy etilmoqda. Bu esa, o‘z navbatida, mehnat bozori bilan ta’lim sohasi integratsiyasini ta’minlashga xizmat qiladi.

Bu yerda gap nafaqat mahalliy mehnat bozori, balki xorijda mehnat qilayotgan yurtdoshlarimizning mutaxassis sifatidagi mavqei, xalqaro talablarga mosligi, xorijda ham nufuzli joylarda mehnat qila olishi, munosib ish haqiga ega bo‘lishi, qolaversa, butun boshli millat imiji haqida bormoqda.

Xorijga ish izlab ketayotgan aksariyat migrant yurtdoshlarimiz qurilish, obodonlashtirish, qishloq xo‘jaligida yuqori malaka talab etmaydigan, og‘ir, kam ish haqi to‘lanadigan, xalq iborasi bilan aytganda, “qora mehnat” bilan shug‘ullanmoqda.

Bu holatning asosiy sabablaridan biri mamlakatimizda ana shu “qora mehnat”ga muqobil bo‘ladigan, yuqori maosh to‘lanadigan, mehnat unumdorligini ta’minlaydigan, nufuzli ish o‘rinlarida faoliyat yuritish imkonini beradigan Milliy malaka tizimi asosida o‘qitish, kasbga o‘rgatishning yo‘lga qo‘yilmaganidir. Shu bois, professional ta’lim tizimida mutaxassislarga yuqori malaka berish bosh maqsadga aylanishi kerak. Juda ko‘p mamlakatlarda zamonaviy milliy malaka tizimi joriy etilgan, korxonalarning professional standart talablari asosida ishga qabul qilishi qat’iy belgilab qo‘yilgan.

Malaka — xalqaro ta’lim bozorida ixtisoslashuv deb ham ataladi, bu ish beruvchi tomonidan xodim(yollanuvchi, ish o‘rniga da’vogar, bo‘sh ish o‘rinlari tanlovida qatnashuvchi, ishchi yoki xizmatchi)ga qo‘yilgan talab va yuklatilgan vazifalar majmuidir.

Malaka o‘zida xodimning mehnat faoliyatiga qo‘yiladigan mas’uliyat, kasbiy tajriba, mahorat hamda rag‘batni mujassamlashtiradi. Ish beruvchi tomonidan mutaxassis, ishchi xodimga qo‘yilgan malaka talablari professional ta’lim standartlarida aks etishi shart. Aks holda, ta’lim va ishlab chiqarish, bitiruvchi malakasi va ish beruvchi talablari o‘rtasidagi uzviylik yo‘qoladi.

Professional standart — ish beruvchining har bir ish o‘rni yoki unga da’vogar bajaradigan mehnat vazifalari tafsiloti, tajriba, kasbiy mahorati tavsifi, tasnifi (mehnat faoliyati natijasida yetishtirayotgan, ishlab chiqarayotgan mahsulot hamda ko‘rsatayotgan xizmatlarining sifati) belgilangan me’yoriy hujjat. U o‘zida xodimning bilim, ko‘nikma va imkoniyatlarini aks ettiradi.

Yana bir muhim jihati shundaki, professional ta’lim standartida xodimning malaka darajasi aniq belgilangan bo‘ladi. Eng asosiysi, ana shu malaka darajasi xodimning o‘sishi va keyingi ixtisoslashuv darajasi yuksalishiga pillapoya bo‘lib xizmat qiladi.

Rivojlangan davlatlar, jahonga mashhur gigant kompaniyalarda bu juda kuchli motivatsiya, to‘g‘ri yo‘naltiruvchi va rag‘bat beruvchi omil hisoblanadi. Chunki bunda xodimning nufuzi bosqichma-bosqich yuqorilab borishi uchun zarur tizim va moliyaviy rag‘batlar ko‘zda tutilgan. Bu tizim, o‘z navbatida, xodimning raqobatga doim tayyor turishini, malakasini oshirib borishini va kelajakda muvaffaqiyatga erishishini kafolatlaydi. Masalan, elektr ustasi kasbining bir nechta malaka darajasi mavjud. Lekin shu paytgacha ularning barchasiga bir xil hujjat berilgan, unda bugungi mehnat bozori talablari shakllantirilmagan va baholanmagan. Bu esa shu diplomga ega shaxsning chet elda o‘ziga mos ish topishiga imkon bermagan. Chunki uning malaka darajasini tartibga soladigan tizim mavjud emas edi.

O‘zbekistonda endi yangi professional ta’limda birinchi marta har bir mutaxassisning xalqaro me’yorlarga mos malaka darajasini belgilab berishga asos bo‘ladigan hujjat — Milliy malaka tizimi qabul qilindi. Iqtisodiyotning har bir sohasi bo‘yicha tarmoq malaka tizimlari belgilandi.

Ayni paytda har bir ish o‘rni va lavozimning vazifalari, tasnifi va uni samarali, muvaffaqiyatli bajarish uchun lozim bo‘lgan ko‘nikma, bilim va layoqatlilik yoritilgan malaka talablarining yangi formatdagi me’yoriy asoslari yaratilmoqda. Endi professional ta’lim dasturlarining mazmuni, ta’lim natijalari, ta’limning sifati shu me’yoriy asoslarga muvofiq shakllantiriladi. Bu tizim biz tayyorlayotgan mutaxassislarning ham mahalliy, ham xorijiy mehnat bozori o‘zgarishlariga moslasha olishiga imkoniyat yaratadi. Ustiga-ustak, ayni paytda mehnat bozorida raqobat muhiti ancha keskinlashgan, korxonalarning ishchi yoki mutaxassis yollash tizimlari takomillashgan, talablar mutlaqo o‘zgargan.

Bu holatni oddiy qilib tushuntiradigan bo‘lsak, endi ish beruvchi faqat diplom bilan kifoyalanmayapti. Qo‘lingdan nima keladi, boshqalardan nima ustunliging bor, deb so‘ralyapti. Agar rasmiy tilda ifoda etsak, ish beruvchi tasdiqlangan malaka darajasi, baholangan layoqatlilikni talab qilyapti. Qolaversa, bugun mehnat bozorida raqobatning asosiy sharti ham shu.

Bugungi ish beruvchi har bir xodimni ishga tanlov asosida qabul qiladi. Da’vogarlar ish beruvchiga o‘zi va malakasi haqida ma’lumot, malaka sertifikatini taqdim etadi, undan so‘ng suhbat asosida layoqatliligi baholanadi.

Shu bois, bir ish o‘rniga bir nechta da’vogar bo‘lib turgan hozirgi holatda ish beruvchi ishga olish uchun nimalarni o‘lchov, me’yor yoki baholash mezoni qiladi, degan savolga bugungi zamonaviy ta’lim tizimida aniq javob bo‘lishi kerak.

Bu o‘rinda ish beruvchi korxona bilan ta’lim muassasalarining munosabati muhim ahamiyatga ega. Bu munosabat va maqsadlar uyg‘unlashtirishning yagona formati bo‘lgan professional ta’lim standartlarida o‘z aksini topadi. Ish beruvchi professional ta’lim tizimida ham buyurtmachi, ham pudratchi vazifasini bajarishi kerak. Chunki professional ta’lim standarti ish beruvchi tomonidan qo‘yiladigan malaka talablarining barcha jihatlarini o‘zida mujassamlashtiradi. Bir so‘z bilan aytganda, ish beruvchi ta’lim beruvchiga ishonchli hamkor bo‘lishi kerak.

Ayni shu ma’noda sifatsiz professional ta’lim standarti samarasiz professional ta’limga sabab bo‘lishi mumkin. Bundan xulosa shuki, mukammal professional ta’lim standarti aslida ta’lim sifatiga buyurtma demakdir.

Iqtisodiyotni rivojlantirish uchun moliyaviy, texnik, texnologik va, albatta, inson resurslari zarur. Ana shu resurslar qanchalik quvvatli bo‘lsa, natija ham shunga yarasha bo‘ladi. Inson resurslarini rivojlantirish orqali yoshlar, xotin-qizlar, kambag‘allikni qisqartirish va migrantlar kabi dolzarb masalalarga doir yangi siyosatni amalga oshirish, tadbirkorlikni qo‘llab-quvvatlash, pirovardida iqtisodiy yuksalish bilan bog‘liq jiddiy siyosiy vazifalar o‘z yechimini topishi nazarda tutilmoqda.

Milliy malaka tizimining qabul qilinishi, professional ta’lim standartlarining joriy etilishi yoshlarimizning professional o‘sish yo‘nalishlarini belgilab olishlariga imkon yaratadi, o‘z istiqbolini yuksaltirish, umuman aytganda, ertangi kunga qat’iy ishonch paydo qiladi. U, ayniqsa, investitsiya dasturlari asosida yangi texnologiyalar kirib kelayotgan sohalar, korxonalar, mehnat migrantlari sifatida xorijga ketayotgan yoshlarimiz uchun muhim ahamiyatga ega. Bir so‘z bilan aytganda, Milliy malaka tizimi yoshlarimiz potensialini oshiradi, mehnat bozoridagi imkoniyatlarni kengaytiradi, raqobatbardoshlikni ta’minlaydi.

Bugun professional ta’lim tizimida amalga oshirilayotgan islohotlarning istiqboli, samara va natijasi ish beruvchi va ta’lim muassasasining o‘zaro hamkorligiga, ishlab chiqarish va o‘quv jarayonining uzviyligi, milliy malaka tizimining muvaffaqiyatli joriy etilishi, mukammal professional standart va sifatli ta’limga bog‘liq. Bu tizimning muvaffaqiyatli joriy etilishi yaqin istiqboldagi taraqqiyotimiz jadallashuvini ham belgilaydi.

3. TALIS ning vazifalari

TALIS – turli mamlakatlarda tashkil etiladigan pedagogik jarayonlarning xalqaro qiyosiy tahliliga asoslangan tadqiqot bo‘lib, Xalqaro iqtisodiy hamkorlik va rivojlanish tashkiloti tomonidan ta’sis etilgan.

Maktabda pedagogik faoliyat yuritayotgan o‘qituvchilar va ta’lim muassasalari rahbarlarini ta’lim-tarbiya jarayonini tahlil etishga yo‘naltirish, ta’lim siyosatining asosiy aspektlari bo‘yicha ta’lim sifati ko‘rsatkichlarini aniqlash mezonlarini ishlab chiqish.

Xalqaro konsorsium, o‘qituvchilar assosiatsiyasi, mamlakatlararo hamkorlikni yo‘lga qo‘yish.

Anketa savollariga yozilgan javoblarni tahlil etish, ta’lim sifati ko‘rsatkichlariga bevosita ta’sir ko‘rsatadigan omillarni aniqlash, foydalanilmayotgan resurslarni belgilash, ular yuzasidan taqdimot, ko‘rsatma va hisobotlar tayyorlash.

TALIS ning vazifalari:

Ø pedagogning ijtimoiy mavqeini oshirish

Ø pedagogika mutaxassisligi uchun iqtidorli yoshlarni tanlash

Ø o’qituvchining kasbiy tayyorgarligini takomillashtirish

Ø moderator o’qituvchilarni tanlash

Ø uzluksiz malaka oshirish jarayonini takomillashtirish

English ‎(en)‎
O'zbekcha ‎(uz)‎
Русский ‎(ru)‎
Asboblar paneli
Foydalanuvchi haqida
Baholar
Xabarlar
Preferences
chiqish
Asosiy mundarijaga o'tish
5611700-Maktab menejmenti asoslari
Uy sahifam
Mening kurslarim
5611700-Maktab menejmenti asoslari
6- МАVZU. PISA TADQIQOTLARI HAQIDA UMUMIY MA’LUMOTLAR
6- МАVZU. PISA TADQIQOTLARI HAQIDA UMUMIY MA’LUMOTLAR
6- МАVZU. PISA TADQIQOTLARI HAQIDA UMUMIY MA’LUMOTLAR
Reja:

1. PISA xalqaro tadqiqotining mazmuni

2. PISA tahlillari

3. PISA tadqiqotida kreativ fikrlashni baholash maqsadi va asosiy e’tibori

Tayanch tushuncha va iboralar: PISA, matematika, oʻqish, tabiiy fanlar, innovatsion sohalar, PISA tahlillari

6-mavzu
Mamlakatimizda taʼlimni isloh qilish ustuvor vazifalardan biriga aylangan bugungi kunda 2021-yilda oʻtkaziladigan PISA baholash dasturida 85 davlat qatori Oʻzbekiston ham ilk marotaba qatnashadi. Bu, oʻz navbatida, oʻquvchilarning tadqiqotga munosib tayyorgarlik koʻrishini talab etadi. Bunda oʻquvchilarimiz qimmatli tahlil va xulosalarni olishi hamda xalqaro miqyosda oʻzini munosib namoyon etishi mumkin.

1. PISA xalqaro tadqiqotining mazmuni

1990-yillarning oxirida taʼlim siyosatini ishlab chiqish uchun tadqiqotlarda aniq ilmiy yondashuvni qoʻllash gʻoyasi Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkiloti tomonidan oʻquvchilarning taʼlimdagi yutuqlarini baholash boʻyicha xalqaro dastur – PISA tadqiqoti yaratilishiga olib keldi.

PISA so’zi yaqindagina bizning milliy ta’lim tizimimizga kirib keldi. Bu test turi haqida ko’pchilikni xabari yo’qligini inobatga olib, bugun sizlar uchun shu test turi haqida ma’lumot taqdim etish niyatidaman.

PISA — 15 yoshli o’quvchilarning savodxonligi va kompetentsiyasini baholovchi xalqaro dastur bo’lib, Xalqaro Iqtisodiy hamkorlik va rivojlantirish tashkiloti tomonidan 3 yilda bir marta o’tkaziladi. Unda o’quvchilarning bilim sifati o’qish, matematika va tabiiy fanlar bo’yicha monitoring qilinadi va 1000 ballik tizimda baholanadi. Ushbu xalqaro dastur 1997 yili ishlab chiqilib, 2000 yilda ilk marotaba amaliyotda qo’llangan. Dastur ko’magida turli davlatlar ta’lim tizimidagi o’zgarishlar aniqlanadi, solishtiriladi, baholab boriladi. Har bir davlatdan ishtirok etuvchi o’quvchilar soni mamlakatdagi jami 15 yoshli bolalarning 2 foizi miqdorida shakllantiriladi. PISA dasturi test sinovlari Iqtisodiy hamkorlik va rivojlantirish tashkiloti tomonidan konsortsiumda yetakchi xalqqaro tashkilot va milliy markazlar ishtirokida tashkil etiladi.

PISA tadqiqotida baholashning asosi, bu – matematika, oʻqish, tabiiy fanlar va qator innovatsion sohalar boʻyicha jahon miqyosida muvofiqlashtirilgan topshiriqlar toʻplamidir. Bunday baholash har 3 yilda ishtirokchi mamlakatlarning 15 yoshli oʻquvchilari oʻrtasida tasodifiy tanlov asosida oʻtkaziladi.

PISA fanlarga oid bilimlarni, shuningdek,oʻquvchilarning shu bilimlarni hatto notanish kontekstda ham ijodiy qoʻllash qobiliyatini baholaydi. Shuningdek, bu dastur 16 yoshdan 65 yoshgacha boʻlgan insonlar oʻrtasida oʻqish savodxonligi, matematik savodxonlik hamda axborot kommunikatsiya texnologiyasi (AKT) sohasidagi bilimlarni oʻlchaydigan PIAAC dasturi bilan chambarchas bogʻliq.

PISA tadqiqotlari har bir mamlakatga oʻzining kuchli va zaif tomonlarini dunyo taʼlim tizimi bilan qiyoslash imkonini beradi. Shuningdek, xorijiy investitsiyalarni jalb etadi, yaʼni investorlar mamlakatda bilimli, malakali kadrlar bormi, degan savolga bu tadqiqot natijalari orqali javob topadi.

2021-yildagi PISA tadqiqotida matematik savodxonlik darajasini tekshirish ustuvorlik kasb etadi.

Maʼlumot uchun, PISA tadqiqotiga tayyorgarlik koʻrish uchun matematik savodxonlik yoʻnalishi boʻyicha smartfondan foydalanish, daraja xossalarining goʻzalligi, xarid qilish qarori, navigatsiya kabi topshiriqlarni bajarib, shugʻullanish kerak boʻladi.

Bu borada jahon tajribasi qanday?

2. PISA tahlillari

1999 yili PISA tadqiqotining mualliflari 15 yoshli o‘quvchilarning zamonaviy jamiyatga moslashishga tayyorligini aniqlash masalasini qo‘yganlar. So‘nggi yillarda xayotimizda ro‘y bergan o‘zgarishlar matematika fani kundalik hayotda, ta’limda, kasb-hunarda, ijtimoiy va ilmiy faoliyatda duch kelayotgan ko‘plab muammolarni muvaffaqiyatli hal yetish uchun muhim vosita ekanligini ko‘rsatadi. Bu holat PISA tadqiqotining yo‘nalishlaridan biri sifatida – 15 yoshli o‘quvchilarning kundalik hayotdagi muammolarni hal qilish uchun matematika fanidan foydalanish darajasini tayyorgarligini baholash yo‘nalishini belgiladi. Tadqiqot 3 yillik davrlardan iborat. 2000-2012 yillarda bu tadqiqotlar 5 marta o‘tkazildi. 2003 va 2012-yillarda matematika yo‘nalishi boshqa yo‘nalishlarga nisbatan prioritetli sifatida tanlanib, testga ajratilgan vaqtning juda katta qismi shu yo‘nalishga ajratilgan.

15 yoshli o‘quvchilarning matematik tayyorgarligini baholash mazmuni matematik savodxonlik tushunchasiga asoslanadi. Matematik savodxonlik – bu "insonning u yashayotgan dunyoda matematikaning o‘rnini aniqlash va tushunish, asoslangan matematik mulohazalar yuritish hamda fikrlaydigan, qiziquvchan va ijodkor fuqaroga mansub hozirgi va kelajakdagi ehtiyojlarni qondirish maqsadida matematikadan foydalanish qobiliyati " .

Yuqorida keltirilgan ta’rif 2009 yilgacha qo‘llanilgan bo‘lib 2012 yilda matematik savodxonlikni bu ta’rifiga matematika yordamida kontekstda berilgan masalani yechish uchun tafakkur jarayonlari bilan bog‘liq o‘zgarishlar kiritilgan. Ma’lumki, qo‘yilgan masalani yechish uchun uni matematik tarzda ifodalash (formalizatsiya qilish), ma’lum matematik tushunchalar, faktlar, usullar va mulohazalarni qo‘llash, olingan matematik natijalarni matematik masala berilgan kontekstni hisobga olgan holda talqin qilish va baholash zarurdir. Matematik savodhonlikning yangi ta’rifida turli muammolarni matematikani qo‘llagan holda yechish jarayonida intellektual faoliyatning shu tomonlari o‘z aksini topdi.

"Matematik savodxonlik - shaxsning matematikani turli kontekstlarda formalizatsiya qilish, qo‘llash va talqin qilish qobiliyatidir. U hodisalarni tushunish, tushuntirish va bashorat qilish uchun o‘z ichiga matematik mulohazalarni yuritish, matematik tushunchalarni, usullarni, faktlarni va vositalarni qo‘llash kabi jihatlarni olgan. Matematik savodxonlik insonlarga dunyoda matematikaning o‘rnini tushunish, konstruktiv , faol va fikrlaydigan fuqaroga zarur bo‘lgan mulohazalarni yuritish hamda qarorlarni qabul qilishga yordam beradi.

Matematik savodhonlikning aniqlashtirilgan ta’rifi matematik vositalar bilan ishlash ko‘nikmalarini o‘z ichiga olgan. Ularga ishlatilishi umume’tirof bo‘lgan va kengaytirilishi davom etgan 21-asrning texnologiyasiga mansub fizik va raqamli asboblar kiradi. Ravshanki, bu ko‘nikmaga ega bo‘lish sharti zamonaviy insonning muvaffaqiyatli bo‘lishiga zarurdir.

PISA tahlillari: Estoniya eng yuqori reytingga erishgan mamlakatlardan biri

Estoniya PISA-2015 tadqiqotida matematika, oʻqish va tabiiy fanlar savodxonligi boʻyicha eng yuqori reytingga ega boʻlgan oʻnta mamlakatning biri edi.

Bu muvaffaqiyat uchun kichkina Boltiqboʻyi davlati “Yangi Finlyandiya” deya atala boshlandi. Chunonchi, 2015-yilda Estoniya matematika va tabiiy fanlar boʻyicha Finlyandiyadan oʻzib ketdi. Finlyandiyalik ekspertlar 1990-yillardagi taʼlim islohotlari masalalari boʻyicha estoniyalik hamkasblariga maslahatlar berdi.Darhaqiqat, bu mamlakatlar muvaffaqiyatida qandaydir umumiylik bor: har ikki mamlakatda, ongli ravishda qilingan niyat boʻladimi yoki madaniy xususiyatmi, taʼlimdagi tenglik katta qadriyat sifatida tan olinadi. Bu yaxshi taʼminlangan yoki kam taʼminlangan oilalardan chiqqan bolalarning natijalaridagi minimal tafovutlar bilan tasdiqlanadi.

Estoniya taʼlim tizimi muvaffaqiyatlari siri

Estoniyada ijtimoiy-iqtisodiy omillarning taʼsiri boshqa mamlakatlarga qaraganda ancha past. Bu jihatdan Estoniya oʻquvchilarning ijtimoiy-iqtisodiy maqomi va ularning natijalari orasidagi bogʻliqlik ancha ochiq boʻlgan Avstriya, Fransiya va Germaniya kabi mamlakatlarga qaraganda Kanada, Gonkong va Norvegiyaga yaqinroqdir.

PISA-2015 natijalari yuzasidan alohida eʼtiborga molik omil, bu – maksimal darajaga erishgan oʻquvchilar soni emas, 3 muhim yoʻnalishning har birida past koʻrsatkichlarga ega oʻquvchilar sonining kamligi.

Majburiy taʼlim 7 yoshdan boshlanadi, 3-4 yoshli bolalarning katta qismi davlat bogʻchalariga boradi. Bitta tarbiyachiga toʻgʻri keladigan tarbiyalanuvchilar sonining nisbati Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkiloti reytingi boʻyicha oʻrtachaning yarmini tashkil etadi.

Yosh shkalasining ikkinchi uchida – oʻrta maktabni muvaffaqiyatli tugatgan koʻp sonli oʻquvchilar turadi (sanoati rivojlangan mamlakatlar ichida eng yuqori koʻrsatkichlardan biri), buni ijtimoiy kelib chiqishidan qatʼiy nazar har bir oʻquvchiga koʻrsatilayotgan yuqori darajadagi ishonch tasdiqlaydi. Mustaqillikka erishganidan soʻng Estoniya markazlashmagan taʼlim tizimiga oʻtdi va maktablarga maʼlum darajada avtonomiya, taʼlim dasturi va byudjet boʻyicha qaror qabul qilish huquqi, oʻqituvchilarni ishga olish va boʻshatish imkonini berdi.

Maktab yoshidagi bolalar sonining qisqarishi eston taʼlim tizimi yetarli darajada kontingent yashaydigan joylarda maktablar boʻlishini, shu bilan birga maktab uchun zarur boʻlgan kontingent sonini nazorat qilishi shartligini talab qiladi.

Demografik tanazzul eston universitetlari uchun ham katta muammoga aylandi. Endi ular soni kamayib borayotgan abituriyentlarning har biri uchun nafaqat milliy oliy oʻquv yurtlari, balki boshqa mamlakatlarning universitetlari bilan ham raqobatlashishiga toʻgʻri kelardi. Estoniya kompaniyalari katta miqdorda bitiruvchilar yetishmasligidan xavotirga tushishgandi.

Bundan tashqari, Estoniyaning pedagog kadrlari Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkilotiga aʼzo mamlakatlar bilan qiyoslaganda katta yoshli kadrlardir. Maktabga yosh mutaxassislarni jalb etish zarurati oʻqituvchi ish haqining bir muncha oshishiga olib keldi.

Estoniya, Shimoliy Yevropa va Boltiqboʻyi davlatlarida taʼlim davlat tomonidan moliyalashtiriladi, taʼlimga xususiy investitsiya kiritish nisbatan kam. Shunga qaramasdan Estoniya taʼlimga, masalan, Norvegiyadek mablagʻ sarflamaydi, maktabgacha taʼlimda bir muncha koʻp pedagog boʻlsa-da, ularning maoshi nisbatan kam. Estoniyaning ichki yalpi mahsuloti Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkilotiga aʼzo davlatlar boʻyicha oʻrtachadan ancha past, shuning uchun ham uning taʼlimdagi muvaffaqiyatlari moliyalashtirishga bogʻliq emas.

Estoniyaning yuqori natijalarga erishgani sabablarini tushunish uchun past natijali oʻquvchilar foizini oʻrganib chiqish lozim. PISA baholayotgan 3 yoʻnalishning har biridagi yuqori natijalar haqida gap borar ekan, Estoniya koʻrsatgan natijalar yaxshi, lekin ularni zoʻr deb boʻlmaydi. Reytingda 1-oʻrinni egallagan Singapurda 39,1 foiz oʻquvchilar maksimal natijalarni koʻrsatdi, Estoniyada esa bu koʻrsatkich atigi 20,4 foizni tashkil etdi.

Biroq Estoniya past natijaga ega oʻquvchilar sonining juda kamligi bilan liderlik qilmoqda. Estoniyalik 15 yoshli oʻquvchilarning atigi 4,7 foizi 3 yoʻnalish boʻyicha tayanch darajadan past koʻrsatkichni namoyish qiladi. Bu reyting liderlari – Finlyandiya, Gonkong, Singapur va Janubiy Koreya orasidagi eng yaxshi natija shuningdek, bu Germaniya va AQSHdagiga qaraganda ikki marta kam.

3. PISA tadqiqotida kreativ fikrlashni baholash maqsadi va asosiy e’tibori

PISA diqqatni oʻn besh yoshli oʻquvchilardan mantiqan kutish mumkin boʻlgan kreativ fikrlash jarayonlariga qaratadi. Uning maqsadi oʻta ijodkor shaxslarni aniqlab olish emas, balki gʻoyalarni ifoda etish va aniqlashda oʻquvchilar naqadar kreativ fikrlay olishini, bu koʻnikma, oʻz navbatida, oʻquv jarayoniga, maktab faoliyatiga va taʼlim tizimining boshqa jihatlariga qanday bogʻliq ekanligini tahlil qilishdir.

PISA tadqiqotidan koʻzlangan asosiy maqsad, taʼlim siyosati va tizimiga yaqqol natijalarga ega, oʻquvchilarning kreativ fikrlash borasida xalqaro taqqoslash mumkin boʻlgan maʼlumotni taqdim etishdir. Topshiriq ostidagi kreativ fikrlash jarayoni taʼlim orqali takomillashtirishga moyil boʻlishi kerak; taʼlim jarayoni kontekstidagi ushbu fikrlash jarayonining turli yordamchi omillari aniq belgilanishi va baholashdagi koʻrsatkichlarga bogʻliq boʻlishi kerak; baholashda ishlatilgan soha mazmuni (kontenti) oddiy oʻrta maktabda oʻtiladigan fanlarga chambarchas bogʻliq boʻlishi kerak; baholash maktab va hayotda ijodiy yutuqlar borasida prognozlashtirish qiymatiga ega boʻlishi uchun, testlar ham oʻquvchi kundalik hayotida, ham sinfda, ham tashqarida, mashgʻul boʻlgan real faoliyatlarga o‘xshashi zarur.

PISA tadqiqotida kreativ fikrlash yordamchi omillarining murakkab turkumi borasida maʼlumot yigʻish qiyin, lekin amalga oshirsa boʻladigan ishdir. PISA ikki qismdan iborat: test va so‘rovnoma. Test qismi oʻquvchilar gʻoya berish, uni tahlil etish va takomillashtirish bilan bogʻliq vazifalarda oʻzlarining ijodiy yondashuv kognitiv jarayonlarini naqadar ishga sola olishlari haqida maʼlumot beradi. So‘rovnoma ushbu maʼlumotni oʻquvchi kreativ fikrlashining boshqa yordamchi omillari borasidagi maʼlumot bilan, jumladan, ijodiy yondashuv (ochiqlik, maqsad sari ishtiyoq va ishonch), maktab muhiti haqidagi tasavvurlari, maktab va uning tashqarisida shugʻullanadigan faoliyat kabi maʼlumotlar bilan toʻldiradi.

Baholashda baʼzi yordamchi omillar boshqalariga qaraganda yaxshiroq yoritilgan. Masalan, hamkorlikda ishlash koʻnikmasi ijodiy fikrlashning muhim yordamchi omili boʻlsa ham, tashkiliy va texnik muammolar sababli u PISA tadqiqotida toʻgʻridan toʻgʻri oʻlchanmaydi. Qanday boʻlmasin, ushbu uslubiyatda hamkorlikda ishlay olish koʻnikmasi muhim shaxsiy koʻmaklashuvchi omil sifatida tan olingan.

...ga o'tish

...ga o'tish
Топ рейтинг www.uz

English ‎(en)‎

O'zbekcha ‎(uz)‎
Русский ‎(ru)‎
Muyassar Olloberganova
Asboblar paneli
Foydalanuvchi haqida
Baholar
Xabarlar
Preferences
chiqish
Asosiy mundarijaga o'tish
5611700-Maktab menejmenti asoslari
Uy sahifam
Mening kurslarim
5611700-Maktab menejmenti asoslari
8- МАVZU. TEST JARAYONINI TASHKIL ETISH HAMDA O‘TKAZISH BO‘YICHA ISHLAR MAZMUNI VA BOSQICHLARI
8- МАVZU. TEST JARAYONINI TASHKIL ETISH HAMDA O‘TKAZISH BO‘YICHA ISHLAR MAZMUNI VA BOSQICHLARI
8- МАVZU. TEST JARAYONINI TASHKIL ETISH HAMDA O‘TKAZISH BO‘YICHA ISHLAR MAZMUNI VA BOSQICHLARI
Reja:

1. Xorijiy ta’lim o’qitish usullari

2. Ta’lim oluvchilarning bilim va malakasini umumiy ravishda tahlil qilish

3. STEAM - ta’lim tizimining innovatsion metodi

Tayanch tushuncha va iboralar: gomogenlar, yarim gomogen, gegeron,“Merit” dasturi, milliy markaz, ETS, IEA, STEAM

8-mavzu
1. Xorijiy ta’lim o’qitish usullari

Hozirgi paytlarda rivojlangan mamlakatlar o’quv dasturiga integratsiyalashtirilgan kurslarni kiritish to’la amalga oshirishdi. Maktablarda amalga oshirilayotgan islohotlar ta’lim ishini tabaqalashtirish muammolarini keltirib chiqardi. Iqtisodiy rivojlangan xorijiy mamlakatlarda ta’limni tabaqalashtirish eng dolzarb masalaga aylangan.

Ta’lim oluvchilarni tabaqalashtirib o’qitish xorijiy mamlakatlarda asosan boshlang’ich ta’lim kursidan keyin amalga oshiriladi. Masalan, fransuz pedagoglari ta’lim jarayonida sinf ta’lim oluvchilarini uch tabaqaga ajratib o’qitishni afzal ko’radilar. Bular quyidagilar :

1. Gomogenlar — matematika va gumanitar yo’nalishda ish olib borsa bo’ladigan ta’lim oluvchilar.

2. Yarim gomogen — tabiiy turkumdagi fanlarni o’zlashtira olishga moyil ta’lim oluvchilar.

3. Gegeron — barcha predmetlarni har xil saviyada o’zlashtiradigan ta’lim oluvchilar va hokazo.

Tabaqalashtirish jarayoninig yangi muhim yo’nalishi to’ldiruvchi ta’limni rivojlantirish bo’lib qolmoqda. O’quv jarayonlarini tabaqalashtirib olib borish bo’yicha chet mamlakatlarining ko’pchiligida tadqiqotlar davom ettirilmoqda. Rivojlangan davlatlarda iqtidorli bolalarga e’tibor tobora ortib bormoqda.

Keyingi davrlarda o’z tengdoshlariga nisbatan qobiliyatda bir necha barobor ilgarilab ketgan bolalar ko’plab topilmoqda. Ular o’quvni juda erta boshlab ta’lim kurslarini o’zlashtirishda katta shov - shuvlarga sabab bo’ladigan darajada muvaffaqiyatlarga erishadilar. Shunday iqtidorlar maktabi G’arbda 60 - yillardayoq paydo bo’lgan edi. Bunday maktablarning o’quv dasturlari bolalar qobiliyati va imkoniyatini to’la ro’yobga chiqarishni ta’minlab berish darajasida murakkab tuzilgan.

Qobiliyatli bolalar bilan ishlash dasturlari AQSHda keng quloch yoygan. Ayrim shaharlarda qobiliyatli bolalar bog’chalari ochilgan bo’lib, ularda 4-5 yoshli ta’lim oluvchilar maktab dasturida o’qitiladilar. AQSHda “Merit” dasturi asosida har yil yuqori sinflar va kollejlardan eng qobiliyatli bolalardan 600 mingtasi tanlab olinadi. Ular o’rtasida test sinovlari o’tkazilib eng qobiliyatli 35 ming ta’lim oluvchi tanlab olinadi va o’qitiladi. Ularga turli imtiyozlar, stipendiyalar, yaxshi shart - sharoitga ega bo’lgan turar joy, eng oliy darajadagi universitetlarga qabul va boshqalar amalga oshiriladi. Lekin iqtidorli bolalarga qarama - qarshi qutbda turgan aqli zaif ta’lim oluvchilarning taqdiri ham xorijlik hamkasblarni tobora tashvishlantirmoqda, bunday holni kelib chiqish sabablarini o’rganish, oldini olish bo’yicha ko’pgina profilaktik ishlar olib borilmoqda va ular uchun maxsus maktablar ochilmoqda.

Germaniya maktablarida sinfda ta’lim oluvchilar sonini qisqartirish sari yo’l tutilgan. Bunday ta’lim oluvchilarni - har biriga individual paketlar (topshiriqlar) tarqatiladi. Toshiriqlarni ta’lim oluvchi mustaqil bajaradi, lozim bo’lganda u pedagogdan konsultatsiya oladi. Yuqorida bayon qilinganlardan ko’zda tutilgan maqsadlar :

- maktablarning insonparvarlik, umuminsoniylik yo’nalishlarini kuchaytirish.

- ta’lim oluvchi shaxsini shakllantirishning eng samarali yo’llarini qidirib topish.

- tarbiyaning yangi formalarida ta’lim oluvchilar kengashi, maktab kengashlaridan, tarbiyaviy o’yinlardan foydalanish.

- maktab o’quv dasturlarini ixtisoslashtirish, fanlarning o’zaro aloqasini mustahkamlash, takomillashtirish.

- maktabni mehnat, insoniy faoliyat bilan yaqinlashtirish, kasbga yo’naltirish ishlarini kayta tashkil etish.

- tabaqalashtirib o’qitishni yo’lga qo’yish, maxsus o’quv muassasalarini (ham talantlar, ham aqliy, jicmoniy zaif ta’lim oluvchilar uchun) rivojlantirish.

- yangi, ya’ni o’quv texnik vositalarini ta’limdagi salmoqni oshirish, pedagoglar korpusida kompyuter ta’limini yo’lga qo’yish.

- pedagogik g’oyalarni amalga oshirishda keng qamrovli eksperiment tadqiqotlarni amalga oshirishdan iboratdir.

Chet el ta’limidagi bunday ibratli jihatlarni Vatanimiz ta’lim tizimlarida qo’llash Resublikamizda ta’lim—tarbiya ishlarini isloh qilish jarayonini tezlashtiradi. Insoniyat jamiyatining hozirgi zamon rivojlanish darajasi mustaqil respublikamiz ijtimoiy hayotining barcha sohalarida amalga oshirilayotgan tub o’zgarishlarda o’z aksini topmoqda.

2. Ta’lim oluvchilarning bilim va malakasini umumiy ravishda tahlil qilish

Xalqaro baholash va o’qitish dasturlari Mamlakatimizda ta’lim oluvchi-yoshlarning ijodiy g’oyalarini har tomonlama qo’llab-quvvatlash hamda rag’batlantirish maqsadida keng ko’lamli islohotlar olib borilmoqda. Xususan, yoshlarning ilmiy - tadqiqot va innovatsiya faoliyatini rivojlantirish maqsadida O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2018 yil 8 dekabrdagi “Xalq ta’limi tizimida ta’lim sifatini baholash sohasidagi xalqaro tadqiqotlarni tashkil etish chora- tadbirlari to’g’risida”gi 997-sonli qarori qabul qilindi. Mazkur qaror ijrosini ta’minlash maqsadida O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Ta’lim sifatini nazorat qilish davlat inspektsiyasi, Xalq ta’limi vazirligi, Tashqi ishlar vazirligi hamda Moliya vazirligining xalqaro baholash dasturlari bo’yicha xalqaro tadqiqotlarni tashkil etishi belgilandi.

Endilikda boshlang’ich 4-sinf ta’lim oluvchilarining matnni o’qish va tushunish darajasini baholash uchun Progress in International Reading and Literacy Study (PIRLS) tadqiqoti joriy etiladi. Shuningdek, Trends in International Mathematics and Science Study (TIMSS) tadqiqotidan 4 va 8-sinf ta’lim oluvchilarining matematika va tabiiy yo’nalishdagi fanlardan o’zlashtirish darajasini baholash uchun foydalaniladi. The Programme for International Student Assessment (PISA) tadqiqoti 15 yoshli ta’lim oluvchilarning o’qish, matematika va tabiiy yo’nalishdagi fanlardan savodxonlik darajasini baholash uchun qo’llaniladi. The Teaching and Learning International Survey (TALIS) - rahbar va pedagog kadrlarning umumiy o’rta ta’lim muassasalarida o’qitish va ta’lim olish muhitini hamda pedagoglarning ish sharoitlarini o’rganish uchun joriy etish ko’zda tutilgan.

Qarorga ko’ra, O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Ta’lim sifatini nazorat qilish davlat inspektsiyasi huzurida Ta’lim sifatini baholash bo’yicha xalqaro tadqiqotlarni amalga oshirish milliy markazi tashkil etildi. Milliy markazning asosiy vazifalari va faoliyatining yo’nalishlari etib quyidagilar belgilandi:

• xalqaro tadqiqotlarni tashkil etish hamda muvofiqlashtirishda O’zbekiston Respublikasining vakili sifatida ishtirok etish;

• ta’lim tizimida o’qish, matematika va tabiiy yo’nalishdagi fanlardan savodxonlik darajasini rivojlantirishning innovatsion metodlarini ishlab chiqish va joriy etishga yo’naltirilgan ilmiy izlanishlar olib borish;

• ta’lim sifatini baholash sohasida xalqaro aloqalarni o’rnatish, xalqaro loyihalarni ishlab chiqish va amalga oshirish, xalqaro ilmiy anjumanlar va simpoziumlarni tashkil etish va o’tkazishda ishtirok etish;

• ta’lim sifatini baholash sohasida fundamental va amaliy tadqiqotlar o’tkazish;

• ta’lim sifatini baholash bo’yicha tadqiqotlarni ilmiy va uslubiy jihatdan qo’llab-quvvatlash;

• umumiy o’rta ta’lim muassasalarining xalqaro tadqiqotlarda muvaffaqiyatli ishtirok etishini ta’minlash;

• O’zbekiston Respublikasining xalqaro baholash dasturlarida qayd etgan natijalarini boshqa davlatlar natijalari bilan qiyosiy taqqoslash;

• xalqaro baholash dasturlarini ta’lim jarayoniga joriy etish bo’yicha tizimli monitoring olib borish, ushbu sohadagi ilg’or tajribani ommalashtirish va uning asosida ta’lim muassasalari uchun tavsiyalar va qo’llanmalar ishlab chiqishda ishtirok etish;

• o’qitishning innovatsion usullaridan foydalangan holda o’qish, matematika va tabiiy yo’nalishdagi fanlar bo’yicha pedagog kadrlarning malakasini oshirish bo’yicha o’quv-uslubiy tavsiyalar tayyorlash.

Ta’lim oluvchilarning bilim va malakasini umumiy ravishda tahlil qilish mamlakatdagi ta’lim sifati darajasini belgilaydi. Shu maqsadda o’quv yili davomida har bir ta’lim muassasasida ichki va tashqi monitoring o’tkazib boriladi. Uning natijasiga ko’ra, eng namunali maktablar ketma-ketligi, pedagoglar salohiyati va ta’lim oluvchilarning o’zlashtirish darajasi aniqlanadi.

Bu jarayon ta’lim taraqqiyotini belgilovchi muhim mezon bo’lgani uchun Xalq ta’limi vazirligi tashabbusi bilan umumiy o’rta ta’lim maktabi ta’lim oluvchilari bilimini baholash bo’yicha xalqaro dasurlarni amaliyotga joriy etish maqsadida ilk qadamlar tashlandi. Ya’ni, ta’lim oluvchilar bilimini xalqaro talablarga yetkazish, unga mosligini o’rganib borish maqsadida PISA (Programme for International Student Assesment), TIMSS (Trends in Mathematics and Science Study) kabi baholash dasurlarini keng qo’llash rejalashtirilmoqda. PISA – 15 yoshli ta’lim oluvchilarning savodxonligi va kompetentsiyasini baholovchi xalqaro dastur bo’lib, Xalqaro Iqtisodiy hamkorlik va rivojlantirish tashkiloti tomonidan 3 yilda bir marta tabiiy fanlar bo’yicha monitoring qilinadi va ballik tizimda baholanadi.

Ushbu xalqaro dasur 1997 yili ishlab chiqilib, 2000 yilda ilk marotaba amaliyotda qo’llangan. Dastur ko’magida turli davlatlar ta’lim tizimidagi o’zgarishlar aniqlanadi, solishtiriladi, baholab boriladi. Bu tadqiqotlarning natijasi dunyo bo’yicha katta qiziqish bilan kuzatib kelinadi. Shu bois yildan-yilga uning ahamiyati va qamrovi oshib boryapti. Misol uchun, 2000 yilda dastur testlarida 32 davlatdan 265000 nafar ta’lim oluvchi ishtirok etgan bo’lsa, 2018 yilda bu ko’rsatkich 2 barobarga oshishi, ya’ni 78 davlatdan 540000 nafardan ziyod ta’lim oluvchi qatnashishi kutilmoqda. Har bir davlatdan ishtirok etuvchi ta’lim oluvchilar soni mamlakatdagi jami 15 yoshli bolalarning 2 foizi miqdorida shakllantiriladi.

PISA dasturi test sinovlari Iqtisodiy hamkorlik va rivojlantirish tashkiloti tomonidan yetakchi xalqaro tashkilot va milliy markazlar ishtirokida tashkil etiladi. TIMSS - maktabda matematika va tabiiy fanlarni o’qitish sifatining xalqaro monitoringi bo’lib, Ta’lim yutuqlarini baholash xalqaro assosatsiyasi (IEA) tomonidan tashkil etiladi. Ushbu tadqiqot turli davlatlardagi 4- va 8-sinf ta’lim oluvchilarining matematika va tabiiy fanlar bo’yicha egallagan bilim darajasi va sifatini solishtirish hamda milliy ta’lim tizimidagi farqlarni aniqlashga yordam beradi.

Qo’shimcha ravishda maktablarda matematika va tabiiy fanlar bo’yicha berilayotgan ta’lim mazmuni, o’quv jarayoni, o’quv muassasasi imkoniyati, pedagoglar saloo’iyati, ta’lim oluvchilarning oilalari bilan bog’liq omillar o’rganiladi. Ushbu ma’lumotlar belgilangan fanlarni o’zlashtirish holatini ko’rsatishda asos bo’ladi. Tadqiqot to’rt yilda bir marta dunyoning ko’plab ilmiy-tadqiqot markazlari va tashkilotlari, xususan, AQSHning ta’lim sohasidagi test xizmatlari (ETS-Educational Testing Services), Kanadaning statistik markazi (Statistic Canada), Ta’lim yutuqlarini baholash xalqaro assosatsiyasi (IEA)ning Sekretariati ishtirokida o’tkaziladi. SHuningdek, turli davlat mutaxassislaridan iborat maslahat qo’mitalari tashkil etiladi.

3. STEAM - ta’lim tizimining innovatsion metodi

STEAM - hozirgi kunda dunyo ta’lim tizimining eng asosiy urf bo’lgan innovatsion metodlaridan biri hisoblanadi. Bir qaraganda STEAM abbreviaturasi juda murakkab ko’rinadi, lekin uni alohida ko’radigan bo’lsak sodda va aniq ekanini ko’rishimiz mumkin, ya’ni: S – science, T – technology, E – engineering, A – art, M – mathematics, yoki tabiiy fanlar, texnologiya, muhandislik san’ati, ijod, matematika. Oddiy so’z bilan aytganda, zamonaviy dunyoda eng ko’p talab etilayotgan fanlardir.

Hech kimga sir emaski, ko’plab fan tarmoqlarida katta yutuqlarga erishish uchun o’zlashtiriladigan turli sohalardagi bilimlarning integratsiyasi talab etiladi. Lekin bunga o’quvchilarni qanday qilib tayyorlashimiz mumkin, chunki maktab dasrlari orasidagi bog’liqlikni ko’rish juda murakkabdir. Aynan shunday muammolarni xal qilishda STEAM yordam beradi. Bu metodika ta’limni aralash turda olib borish va egallangan nazariy bilimlarni kundalik hayotda qo’llay olish ko’nikmalarini shakllantirishga imkon beradi.

STEAM bu maktabda va maktabdan tashqarida loyixa va o’quv−tadqiqot faoliyatini amalga oshirish imkoniyatini beruvchi innovatsion texnologiyadir. Ushbu metod yordamida fanlar alohida tarmoqlarda emas, balki integratsiyalashgan holda, umumiy bog’liqligini ko’rsatib o’rgatiladi. Fanlarni kundalik hayot bilan bog’liqligini ko’rsatishdan tashqari, texnologiya o’quvchilarning ijodkorligini ham ko’rsatib berishi mumkin. Ushbu yondashuv o’quvchilarning faoliyatiga bir qancha vazifalarni taqdim etadi, o’quvchi ularni hal qilishida ijodkorligini namoyon qilishni o’rganadi. Bunday vazifalar yordamida o’quvchi g’oyalarni nafaqat o’ylab topadi, balki ularni kundalik hayotida amalga oshirishni ham o’rganadi. SHu tariqa, o’quvchi o’z faoliyatini oldiga qo’yilgan vazifalari va mavjud imkoniyatlari doirasida hal qilishga o’rganadi.

STEAM (S-fan, T-texnologiya, E-muhandislik, A- san’at, M - matematika) - ilm-fan, texnologiya, muhandislik, san’at va matematikani birlashtiruvchi zamonaviy yondashuv. STEAM bolalarda quyidagi muhim xususiyatlar va ko’nikmalarni rivojlantirishga yordam beradi

Ø Muammolarni keng qamrovli tushunish

Ø Ijodiy fikrlash

Ø Muhandislik yondashuv

Ø Tanqidiy fikrlash

Ø Ilmiy metodlarni tushunish va qo’llash

Ø Dizayn asoslarini tushunish

Bu yondashuv kelajakda bolalarda hayotiy muammolarni hal etishda yordam beradi. Bugungi kunda STEAM - ta’lim dunyodagi asosiy tendentsiyalardan biri sifatida rivojlanmoqda va amaliyot yondashuvni qo’llashda beshta sohani yagona o’quv sxemasiga integratsiyalashga asoslangan. Bunday ta’limning shartlari uning uzluksizligi va bolalarning guruhlarda o’zaro muloqot qilish qobiliyatini rivojlantirish bo’lib, bunda ular fikrlarni to’plashi va fikrlar almashadi. Shuning uchun, asosiy ta’lim dasturiga quyidagilar Lego-texnologiyalar, bolalar tadqiqotlari kabi mantiqiy fikrlashni rivojlantirish modullari kiradi.

STEAM yondashuvi tufayli bolalar tabiatni tushunib, dunyoni muntazam o’rganishadi va shu bilan qiziqishlarini, muhandislik fikrlash uslubini, tanqidiy vaziyatlardan chiqish qobiliyatini, jamoaviy ish qobiliyatini rivojlantirish va liderlik, o’z-o’zini namoyon qilish asoslarini o’rganishadi, o’z navbatida, bolalar rivojlanishining tubdan yangi darajasini ta’minlaydi.

O’z-o’ziga ishonchni shakllantirish. Bu yondashuvda bolalar o’z qo’llari bilan yaratgan ko’prik va yo’llar, samolyotlar va avtomobillarni "ishga tushirib", suv osti va havo tuzilmalarini "rivojlantirib", sinovdan o’tkazib, har safar ular maqsadga yaqinlashib borishadi. Yaxshi natija bermagan “mahsulot”ni qayta-qayta sinovdan o’tkazib, takomillashtirib borishadi. Natijada barcha muammolarni o’zi hal qilish, maqsadga erishish bolalar uchun ilhom, g’alaba, adrenalin va quvonch olib keladi. Har bir g’alaba, o’zlarining qobiliyatlariga ko’proq ishonch uyg’otadi.

Faol muloqot va jamoaviy ish. STEAM dasturlari ham faol muloqot va guruh ishi bilan ajralib turadi. Muhokama bosqichida ular fikr bildirishga qo’rqmaslikka o’rganadilar. Ko’pincha, stol atrofida o’tirmaydi, o’zlarining dizaynlari asosidagi “mahsulot”larni sinovdan o’tkazadi va rivojlantiradi. Ular hamma vaqt hamkorlikni ta’minlaydigan jamoada tarbiyachilar va ularning do’stlari bilan muloqot qilish bilan band bo’lishadi.

Texnik fanlar bo’yicha qiziqishlarni rivojlantirish. Maktabgacha va boshlang’ich maktab yoshidagi STEAM ta’limi vazifasi qiziqishning rivojlanishi uchun dastlabki shart-sharoitlarni yaratishdir. Bolalar uchun tabiat fanlari va texnik fanlar bo’yicha, qilgan ishni yaxshi ko’rish, qiziqishni rivojlantirish uchun asosdir.

STEAM – bolalar uchun juda qiziqarli va dinamik bo’lib, bolalarning zerikishlariga to’sqinlik qiladi. Ular vaqt o’tayotganini sezmaydilar, lekin ham charchamaydilar.

...ga o'tish

...ga o'tish
Топ рейтинг www.uz