Reja: Ta’lim jarayonida onglilik va faollilik

2. Ta’lim jarayonida ko‘razmalilik prinsipi 
Mashqni ko‘rsatish tushunchasi jismoniy tarbiya taolimi jarayonida o‘zining 
keng maonosiga ko‘ra pedagogika nazariyasi ramkasidan allaqachonlar chiqib 
ketgan.hozirgi kunda bu tushuncha o‘zigahis qilish, obrazli ifodalay olish, tashqi 
shaklini ifodalab namoyish qilishdek keng maononi oladi. 
Taolim
 
jarayonida
 
bajarib
 
ko‘rsatish
 
va ko‘rishning bir-biri bilan o‘zaro 
bog‘liqligi
.harakat faoliyatihaqidagi birlamchi (boshlang‘ich) tushuncha mashqning 
natural shaklda bajarilishini ko‘rgandan so‘nghosil bo‘ladi. Ko‘rgazmali qurol-lar, 
suratlar, chizmalar, maketlar, kino suratlar (sekinlash-tirib olinganlari), kino-
badiiy,hujjatli, o‘quv filpmlari, video, mulptvideo vah.k. tarzida ko‘rsatiladi va taqlid 
tarzida ularni bajarish o‘quvchidan talab qilinadi. 
O‘zlashtirish jarayonining asosiy omilihisoblangan ko‘rgazmalilikning ikki 
ko‘rinishi amaliyotda mavjud bo‘lib, ular mashqni aynan bajarib yoki vositali 
yordami bilan ko‘rsatish deb farqlanadi. 
Aynan
yoki 
vositali
ko‘rgazmalilik
taolim jarayonida o‘qituvchiga mashqni 
namunali darajada bajarib ko‘rsatish talabini qo‘yadi. Namunali darajadagi 
ko‘rsatish-namoyish qilish sodir bo‘lishi mumkin bo‘lgan xatolarning oldini olishini 
amalda isbotlangan. Amaliyotda esaharakatning qanday bajarilishini o‘quvchi 
ko‘rmay turib, uning texnikasini o‘rgatish boshlab yuboriladi va bu o‘z navbatida 
shug‘ullanuvchi-larni xatolariga sabab bo‘ladi. Ularni tuzatish taolim jarayonining 
vaqtini cho‘zilishiga olib keladi. Mashqni namunali tarzda ko‘rsata olmaydiganlar 
mashqlarni oldindan tanlangan va tayyorlagan shug‘ullanuvchi orqali ko‘rsatishdan 
foydalanishi lozim.
‘arakat faoliyati xaqida birlamchi (dastlabki) tushuncha o‘quv kino tasmasi, 
chizma, rasm, maket, plakat, va boshqalarda mashqni shug‘ullanuvchilarga ko‘rsatish 
orqalihosil qilinadi, ayniqsa, katta, o‘rta, maktab yoshidagilar uchun ko‘rgazmalikni 
bu uslubi ularning fikrlashi,harakatnihis qilishi uchun qo‘l keladigan vositadir.his qila 
olish qobiliyati yaxshiroq shakllangan shug‘ullanuvchida ko‘z oldiga keltira olish, 
taqlid qila bilish (avvaliga mexanik) tarzda bo‘lsaham a’amiyati kattadir. Ayniqsa, 

---

taolimning ketma-ketligi o‘zlashtirishda (‘arakatni bo‘laklarga ajratib o‘rgatishda), 
yo‘llanma beruvchi mashqlar (‘arakat texnikasining asosiga yaqin bo‘lgan mashq-
lar)dan foydalanish,harakat texnikasini o‘zlashtirishni osonlashtradigan (bajarilishi 
tarkibida aynan shuharakat elementlari bor) mashqlarni qo‘llash taolim jarayoniga 
ko‘rgaz-malilik prinsipi qo‘yadigan asosiy talablar bo‘lib, bular,harakat xaqidagi 
tushunchalar mezonini oshiradi. 
Mashqni bajarishda “o‘z soyasidan foydalanish”, “‘arakat satxi chegarasini 
belgilash”, «taqlid qilish”, “mo‘ljal olish”, “o‘xshatish”, ko‘rgazmalilikning 
uslublardandir.
Bular taolim jarayonini faollashtiradi, birlamchi malakani shakllantirish 
vaharakatni oliy tartibda bajara olishga yo‘l ochuvchi asosiy omillardir.