Reja: Tafakkur va kasbni egallash

Sun’iy intelektning rivojlanish yo’nalishlari

bilimga asoslangan tizimlarni ishlab chiqish

Sun’iy intelektning rivojlanish yo’nalishlari

intelektual robotlar

mustaqil o’rganish

Kompyuterlar yangi

arxitekturasi

o’yinlar va ijoq

mashina tarjimonlari

Obrazlarni aniqlash

maxsus dasturiy ta’minotlar

Nutq. Nutq-bu ogzaki kommunikasiya, ya'ni til yordamida munosabat kilish jarayoni demakdir. Ijtimoiy tajribada biron-bir moxiyatni anglatadigan so’zlar ogzaki kommunikasiya vositasi xisoblanadi. So’zlar eshittirib yo ovoz chikarmasdan aytilishi, yozib quyilishi, yoki qar-sokov kishilarda biron-bir moxiyatga ega bulgan imo-ishoralar bilan almashtirilishi (buni xar bir xarf barmoklar xarakati bilan ioda etiladigan daktilologiya va imo-ishora butun bir so’z yoki so’zlar turkumini anglatadigan imo-ishorali nutq deb ataladi) mumkin. Quyidagi nutq turlari farq qilinadi: yozma va ogzaki nutq. Uz navbatida ogzaki nutq dialogik va monologik nutqlarga ajratiladi. . Nutq mexanizmi. Nutq o’zining fiziologik negiziga ko’ra eshitish va xarakat analizatorlari faoliyatini bajaradi. Miya qobig’ida tashki olam tomonidan bo’ladigan turli xil qo’zgatuvchilar bilan so’zlarning talaffuz qilinishini boshqarib turadigan tovush paychalari, hikildok, til va boshka a'zolar xarakati o’rtasidagi muvaqqat boglanishlar o’rnatiladi. Nutq ikkinchi signallar sistemasi negizida amal qiladi

Muloqot to‘g‘risida tushuncha Insonda ko‘pgina ehtiyojlar mavjud bo‘lib, ulardan moddiy ehtiyojlar (ovqatlanish, eyoishg‘ichio‘, va boshqalar) ma’naviy ehtiyojlar ichida eng muhim muloqot ehtiyojidir. Boshqa kishiga qarab, uning bilan munosabatda va muloqotda bo‘lib, u o‘zini, o‘zligini baholay oladi. Odam ko‘zguga qarab, o‘z aksini ko‘radi, lekin shaxs sifatida o‘zini baholash uchun inson o‘zini boshqa kishiga solishtirib ko‘rishi kerak. SHuningdek, o‘zining qanday ekanligin, o‘z obrazini aniqlashi uchun o‘zi haqidagi boshqa kishining fikrini bilishi kerak. Ko‘pincha inson boshqa kishi bilan muloqotga kirishshadi-ki, asosiy maqsadi u kishini o‘rganish emas, balki u kishishing o‘zi haqidagi fikrini bilishdir. Demak, odam o‘zining aksini ko‘rishi uchun iloji boricha ko‘p odam bilan munosabatda bo‘lishi kerak. Demak, inson o‘zidagi ba’zi bir sifatlarni tekshirishi uchun va tasdiqlashi uchun, shu sifatlarni boshqa odamlarda (chuqurroq munosabatda, kengroq munosabatda bo‘lishi kerak) ham ahtaradi. Agar shaxs, ba’zan o‘zidagi sifatlarni boshqa kishilarda topmasa, yoki uni tushunmasa (tushunmasalar) bu kishida o‘ziga ishonchsizlik, o‘zidan qoniqmaslik kelib chiqadi, bu esa o‘z navbatida kishida o‘zidan norozilik, qo‘rquv keltirib chiqarishi mumkin.

Muloqotning kommunikativ sohasi. Muloqotning kommunikativ sohasi – bu kishilar (individlar)aro axborotlar almashishidir. Kishilar o‘zaro munosabatlarda nutq yordamida, mimika va pantomimika, harakatlar vositasida birbirlariga ta’sir etadilar. Va shu vositalar yordamida o‘zaro munosabatlar kedib chiqadi.

Muloqot tushuchasi keng bo‘lib shaxs yoki shaxslararo har qanday aloqalar, munosabatlar muloqotga kiradi. Munosabat tushunchasi – torroq ma’nosida ishlatilib shaxslararo munosabatning turlarini, xilini va boshqalari kiradi. Muloqotning kommunikatsiya vositasida kirshilar axborotlar bilan almashadilar. Bu munosabatlar, muloqotlar 2 xil tarzda kechadi: verbal va noverbal. Keyingi vaqtlarda ijtimoiy psixologiyada noverbal kommunikatsiyaga ko‘proq e’tibor berilmoqda.

Verbal kommunikatsiyaga – so‘zsiz muloqot: mimika, imo-ishora, ko‘z, qiyofa, hatti-harakat bilan muloqot qilish tushuniladi. Imo-ishora – nutq jarayonida ixtiyorsiz ravishda namoyon bo‘ladigan qo‘l va gavda xarakatlari. Ifodali xarakatlar – shaxsning muayyan psixik holatini, ayniqsa his-tuyg‘ularini ob’ektiv ravishda ifodalaydigan mimika, pantomimika, qo‘l xarakatlari kabi ixtiyorsiz yoki ixtiyoriy harakatlar yig‘indisi.

Mimika – (yunon. Mimikos – taqlid qiluvchi) - mimika; kishishing muayyan sharoitlagi ruhiy holatini, ayniqsa hissiyotini ifodalovchi yuz mushaklarining xarakatlari. Mimik xarakatlar, odatda, ixtiyorsiz ro‘y beradi, biroq ularni ongli ravishda hosil qilish ham mumkin.

 

Pantomimika – (yunon. Pantomimikos – hamma narsaga taqlid qiluvchi) – inson gavdasining mimika, imo-ishora, intonatsiyalar bilan birga, uning psixik holatini, ayniqsa his-tuyg‘ularini ifodalovchi harakatlari. Pantomimika kishilarning o‘zaro fikr olishishi va bir-biriga ta’sir qilishi uchun qo‘shimcha vosita bo‘lib xizmat qiladi. O‘tkazilgan tajribalar shuni ko‘rsatadiki insonning kundalik muloqotida so‘zlar 7 % -ni, tovush va intonatsiyalar – 38%-ni, so‘zsiz hamkorlik esa 55%- tashkil etar ekan.

Noverbal kommunikatsiya bilan ko‘p narsani tushunish va tushuntirish mumkin. Masalan, muayyan tekshirishlar olib borilgpnda bir kishi o‘z mimikasi va gavda harakati bilan, g‘am-qayg‘u, hursandlik, intiqish, shoshilish kabi juda ko‘p ruhiy holatlarni ko‘rsatgan. Ikkinchi kishi esa uning yonida turib, birinchi kishining ruhiy holatini og‘zaki ta’riflab turgan. Natijada solishtirilganda 80- 90% ruhiy holatni yaxshi ekanligi aniqlangan. Lekin bu erda shuni nazarda tutish kerakki: har xil madaniyatdagi xalqlarda mimika va pantomimika hhar xil bo‘ladi. Ya’ni yuz qiyofasi va ifodasi har xil madaniyatlarda har xil bo‘ladi..

Muloqotning interaktiv sohasi: SHeriklarning (hamkorlarning) o‘zaro munosabatlarda: hamkorlik, konkurensiya (raqobat), kooperatsiya, do‘stlik va boshqa xilda muloqotga kirishiladi. Raqobat (konkurensiya) tipida (turidagi) muloqotda sheriklar bitta maqsad va vazifa uchun munosabatga kirishayotgan bo‘lsalar ham, o‘zaro raqiblardek munosabatda bo‘ladi. Masalan: sinfdagi a’lochilar o‘rtasida, sexdagi faollar orasida raqobat bo‘lsa yaxshi, lekin raqobat sog‘lom yaxshi niyat bilan bo‘lsa, u sinfda a’lochilarni ko‘paytiradi, ularning yana yangi pog‘onaga ko‘tarilishlariga sababchi bo‘ladi. Lekin raqobatlik (konkurensiya) kuchayib ketsa guruhning hamkorligiga putur etadi. Musobaqa ham raqobatning bir turi bo‘lib, u ko‘pincha sog‘lom asosda, rasmiy nazorat ostida bo‘lgani uchun ziddiyatga olib kelmaydi.

Identifikatsiya – boshqa kishini idrok etish, tushunishda – ongli ravishda (ongsiz ravishda) unga o‘zidagi sifatlarni berish (birovni o‘ziga o‘xshatish).

 

Tolerantlik (bag‘rikenglik) Empatiya – boshqa shaxsning his-tuyg‘usini, hissiy holatini, hayajonini his etish (ya’ni o‘zini boshqa kishining o‘rniga – qo‘yabilishlik).

Refleksiya – kishining o‘zi muloqotda bo‘layotgan sherigida qanday ta’surot qoldirayotganligini fikrlash yoki intuitsiya yordamida anglash.

Korreksiya – sherikning biz berayotgan axborotni qanday qabul qilayotganiga qarab biz o‘z muloqotimizni korreksiya qilamiz.

Muloqot har xil darajada kechadi.

Muloqotning qanday darajada kechishi sheriklarning ichki dunyosiga, madaniyatiga, dunyoqarashiga bog‘liq. Kommunikatsiyada nutq eng universal vosita xisoblanadi, chunki nutq yordamida axborotlarni uzatish jdarayonida uning mazmun- mohiyati yo‘qoladi.

Nutqning vazifalari uchta:

signifikativ (belgilash, umumlashtirish, kommunikatsiya – fikrni uzatish);

xis-tuyg‘ularni va munosabatlarni uzatish va irodaviy ta’sir o‘tkazish.