Reja: Tabiiy gazning tarkibi va asosiy parametrlari

II.11-rasm. Nisbiy zichligi 0,6 bo‘lgan tabiiy gazning muvozanatli namlik miqdorining nomogrammasi.







II.12-rasm. Namlikka kiritiladigan tuzatish koeffitsientlari
a-tuz miqdoriga; b-temperaturaga; v-gaz zichligiga;

II.13-jadval

Gazning namlik miqdori tenglamasidagi A va V koeffitsientlar qiymati

t,C	A	B	t,^0C	A	B	t,^0C	A	B
-40	0.1451	0,00347	8	8,200	0,0630	56	126,00	0,487
-38	0,1780	0,00402	10	9,390	0,0696	58	138,0	0,521
-36	0,2189	0,00465	12	10,72	0,0767	60	152,0	0,562
-34	0,2670	0,00538	14	12,39	0,0855	62	166,5	0,599
-32	0,3235	0.00623	16	13,94	0,0930	64	183,3	0,645
-30	0,3930	0,00710	18	15,75	0,1020	66	200,5	0,691
-28	0,4715	0,00806	20	17,87	0,1120	68	219,0	0,741
-26	0,5660	0.00921	22	20,15	0,1227	70	238,5	0,793
-24	0,6775	0.01043	24	22,80	0,1343	72	260,0	0,841
-22	0,8090	0,01168	26	25,50	0,1453	74	283,0	0,902
-20	0,9600	0.01340	28	28,70	0,1595	76	306,0	0,965
-18	1,1440	0,01510	30	32,30	0,1740	78	335,0	1,023
-16	1,350	0,01705	32	36,10	0,1895	80	363,0	1,083
-14	1,590	0.01927	34	40,50	0,207	82	394,0	1,148
-12	1,868	0,02115	36	45,20	0,224	84	427,0	1,205
-10	2,188	0,02290	38	50,80	0,242	86	462,0	1,250
-8	2,550	0,0271	40	56,25	0,263	88	501,0	1,290
-6	2,990	0,03035	42	62,70	0,285	90	537,5	1,327
-4	3,480	0,03380	44	69,25	0,310	92	582,5	1,327
-2	4,030	0,0377	46	76,70	0,335	94	624,0	1,405
0	4,670	0,0418	48	85,29	0.363	96	672,0	1,445
2	5,400	0,0464	50	94,99	0,391	98	725,0	1.487
4	6,225	0,0515	52	103,00	0,422	100	776.0	1,530
6	7,150	0,0571	54	114,00	0,454	110	1093,0	2,620

Suv bug‘larining temperaturaga bog‘liq bo‘lgan elastikligi

t,^0C	Psb kgs/sm^2	t,^0C	Psb , kgs/sm^2	t,^0C	Psb kgs/sm^2
-40	0,00013	10	0,0125	60	0,2031
-35	0,60023	15	0,174	65	0.2550
-30	0,00038	20	0,0238	70	0,3178
-25	0,00064	25	0,0323	75	0,3931
-20	0,00105	30	0,0435	80	0,4829
-15	0,00168	35	0,0573	85	0,5894
-10	0,00265	40	0,0752	90	0,7149
-5	0,00490	45	0.0977	95	0,8619
0	0,00620	50	0,1258	100	1,0332
+5	0,00890	55	0,1605	110	1,4609

Suv bug‘larini elastikligining temperaturaga borliqliga II.14-jadvalda keltirilgan.

II.ll-rasmda keltirilgan nomogramma sharti uchun (II.30) formula o‘rinlidir va barcha tuzatishlarni ushanga kiritish kerak.
Misol. Nisbiy zichligi 0,7, 10% tuzi bo‘lgan suv bilan tutash bo‘lgan, bosim r = 100 kgs/sm² va temperaturasi t= 60°S dagi gazning namlik miqdori aniqlansin.
11.12-rasm bo‘yicha r = 100 kgs/sm² va t = 60'S bo‘lganda W_0,6 ni aniqlaymiz.
W_0,6= 2,1 kg/1000 m³
II.13-jadval bo‘yicha t = 60°S bo‘lganda A = 152; V = 0,562 ni topamiz va (II.30) formula bo‘yicha hisoblaymiz:
W_0,6 = 0,562 = 2,082 kg/1000 m³.
ni Ss = 0,98 uchun aniqlaymiz.
Suvning sho‘rliligiga tuzatish kiritamiz
Cs=0,93.
Izlanayotgan namlik qo‘yidagiga teng:
W = 2,1 0,980,93 = 1,914 kg/1000 m³ ga teng.
ga teng



Gazning issiqlik sig‘imi.
Gazning issiqlik sig‘ishi deb ma’lum bir termodinamik jarayonida unga tenglashtirilgan issiqlikning gaz temperaturasining o‘zgarishi nisbatiga aytiladi.
Issiqlik sig‘imining gaz miqdori birligiga nisbati solishtirma (umumiy yoki mol) issiqlik sig‘imi deyiladi.
Solishtirma issiqlik sig‘imining o‘lchov birligi J/kg°S, kkal/kg⁰S, kal/g⁰S (1 qal/g°S = 4,1868 J/kg°S) yoki bir mol gazga nisbatan J/mol°S, kkal/mol°S.
Amaliy hisoblashlar uchun S_R doimiy bosim (izobarik issiqlik sig‘imi) da massa yoki molyar issiqlik sig‘imi qo‘llaniladi.
Gazning T temperatura va r bosim bo‘lgandagi izobariq issiqlik sig‘imi qo‘yidagi formula bo‘yicha aniqlanadi:
S_r = S°_r+AS_r,
boshqa: S° atmosfera bosimi r dagi va berilgan temperatura T dagi izobara issiqlik sig‘imi, kkal/kg°S; S_R — bosimga tuzatish, kkal/ kg°S.
Ma’lum tarkibdagi tabiiy gaz uchun S_R miqdori qo‘yidagi for­mula bo‘yicha aniqlanadi:

bunda: C°_pi - temperatura T dagi va atmosfera bosimi r dagi i -komponentning izobara issiqlik sig‘imi, kkal/kmol ⁰S yoki kkal/ kg⁰S; gi — i - komponentning masofa ulushi, birlik ulushida. _, kattalik II.13-rasm bo‘yicha aniqlanadi yoki qo‘yidagi for­mula bo‘yicha hisoblanadi:
C°_pi = E_i,- + nF_i + n²G_t + n³H_i, +
bunda: E_i, F_i, G_i, H_i, N_i — hap bir kompo­nent uchun II.15-jadval bo‘yicha aniqlanadigan koeffitsientlar; n=T/100; T — temperatura, K.


II. 13- racm. Atmosfera bosimidagi uglevodorodlarning izobarik issiqlik sig‘imining temperaturaga bog‘liqligi.
S_r bosimga tuzatish ikki yoki uchta parametr bo‘yicha gaz tarkibiga qarab aniqlanishi kerak (metodni tanlash usuli II.5.1 yoki II.5.2-bandlarda yozilganiga yxshashdir).
S_r ni ikki parametr bo‘yicha aniqlash uchun P. rasmda berilgan grafikdan foydalaniladi. Psevdoqritik va psevdo-keltirilgan parametrlar II.3-banddagi singari aniqlanadi.
II.13, II.14-rasmlarda S_r kkal/kmol ⁰S da berilgani bois, ham o‘sha birliklarda aniqlanadi. Natijada (II.32) formula bo‘yicha olingan issiqlik sinishi S_R ham kkal/kmol°S da ifodalanadi. Agar keyingi hisoblashlar uchun kkal/kg⁰S dagi S_R qiymati zarur bo‘lsa, olingan miqdorni qo‘yidagi formula bo‘yicha aniqlanadigan gazning molekular massasiga bo‘lish kerak:


II.14-rasm. S_r ning R_kel va T_kel ga bog‘liqligi.