Reja: spirtlar. To’yingan bir atomli spirtlarning nomenklaturasi, izomeriyasi va olinishi

Olinishi:
Alkinlarni gidratlanishi. 1. Alkinlarning (asetilendan tashqari) gidratlanishidan ketonlar olinadi
2. Bitta uglerodi ikkita galogen tutgan digaloid alkanlarni (galogenlar chetki
uglerod atomlarida bo‘lmagan birikmalar) gidrolizlash yo‘li bilan ham olinadi
Fizik xossalari. Ketonlarning quyi vakillari aldegidlar kabi suvda yaxshi eriydi va o‘ziga xos yoqimsiz hidga ega bo‘ladi.
Kimyoviy xossalari. Ketonlar ham aldegidlar kabi birikish, oksidlanish reaksiyalariga kirishadi. Reaksiyaga kirish qobiliyati aldegidlarga nisbatan sustroq.
Birikish reaksiyalari. Ketonlar katalizator ishtirokida vodorodni biriktirib
ikkilamchi spirtlar hosil bo‘ladi:
ODDIY EFIRLAR. OLINISHI VA XOSSALARI
Umumiy formulasi R—O—R’ bo‘lgan organik birikmalarga oddiy efirlar
deyiladi. Oddiy efirlarga spirt gidroksil guruhlarining vodorod atomi o‘rniga radikal almashingan yoki suv molekulasidagi ikkita vodorod atomi o‘rniga radikallar almashingan deb qarash ham mumkin.
Nomenklaturasi. Sistematik (xalqaro) nomenklatura bo‘yicha oddiy efirlarning nomi katta radikalni to‘yingan uglevodorod deb qaralib, uning nomi oldiga ikkinchi radikal (R – O – Alkoksigruppa) nomi qo‘shiladi.
Oddiy efirlar asosan ratsional nomeklaturaga muvofiq, radikallar nomiga efir so‘zi qo‘shib aytiladi. Masalan;
Izomeriyasi. Oddiy efirlarda radikallarni turini o‘zgarishiga ko‘ra izomeriya kuzatiladi.
Masalan: metilpropil efir, metilizopropil efir, dimetil efir
Oddiy efirlar va bir atomli to‘yingan spirtlarning empirik formulasi bilan bir xil, shuning uchun ularda sinflararo izomeriya kuzatiladi, Masalan;
Olinish usullari. Dietil efir etil spirtini sulfat kislota ishirokida qizdirilishi bilan olinadi.
Fizik xossalari. Dimetil va etilmetil efirlar gaz, o‘rta vakillari suyuqlik, yuqori molekulalari qattiq moddalardir.
Kimyoviy xossalari. Efirlar oddiy sharoitda reaksiyaga kirishmaydigan barqaror moddalardir. Ular ishqor va suyultirilgan kislotalar ta’sirida o‘zgarmaydi, shuning uchun ko‘pgina kimyoviy reaksiyalarda erituvchi sifatida ishlatiladi.
1. Oddiy efirlar konsentrlangan yodid kislota ta’sirida spirt va alkilgalogenidlarga parchalanadi
Sanoatda spirt bug‘larini yuqori haroratda katalizator ustidan o‘tkazib olinadi. Masalan: dimetil efir olish uchun metil spirt bug‘i ustidan temperature ta’sirida Al2O3 o‘tkaziladi.
E’TIBORINGIZ VA SABRINGIZ
UCHUN RAXMAT