Reja: So‘zlarning qo‘shimchalar, yordamchi so‘zlar, teng bog‘lovchilar yordamida bog‘lanishi

Tayanch tushunchalar: aniqlanmish, ohang, odatdagi tartib. Berilgan maqolning mag'zini chaqing. Maqol mazmuniga mos hodisalar yoki hikoyatlar ayting.

Qanoat aylagan shohi jahondir, Tama qilgan eshakdan ham yomondir

1. 
   Izohlash orqali gap boiaklarini ajratish haqida ma'lumot.
   
2. 
   Birtushunchaning ikki nomi va uyushiq bo'laklarning o'zaro farqi.
   
3. 
   Ajratilgan bo'laklarda tinish belgilarining ishlatilishi.
   

1-topshiriq. Ma'lum lotincha atama bilan uning o'zbekcha muqobilini yonma-yon qo'yib, gap ichida keltiring. Bir tushunchaning bu ikki xil nomi o'rtasidagi ma'no munosabati va ohang haqida ma'lumot bering.

2-topshiriq. Gap ichida daraxt so'zini keltirib, uning yonida daraxt sinfiga mansub so'zlarni (olma, о 'rik, shaftoli) keltiring. Ular o'rtasidagi ma'no munosabati va ohang tomoni haqida ma'lumot bering.

Nutq jarayonida ko'pchilikka noma'lum bo'lgan so'zni qo'llasangiz, tinglovchiga tushunarli bo'lish uchun uning yoniga ma'lum bo'lgan so'zni qo'yib bayon qilasiz. Masalan, Lingvistika — tilshunoslik, mening sevgan fanim bo¹ ladi.

Ba'zan ma'nosi umumiyroq bo'lgan so'zning ma'nosini aniqlashtirish uchun uning yoniga konkretroq, aniqroq ma'no bildiaivchi so'zni keltirasiz.

Masalan, Bog'chadagi do'stimni — Qodirni ко'rib qoldim. Ayrim hollarda esa ma'lum bir narsani boshqa narsaga o'xshatib, ularning nomini yonma-yon ishlatamiz. Masalan, Shu farzandimni — ko'zim qorasini — elning ardog 'ida bo 'lishini xohlayman.

Natijada, bir tushunchaning ikkita nomi vujudga keladi. Ikkita nom bo'lishi, har ikki nomning bir xil so'roqqa javob bo'lishi, har ikkisining ham bir xil grammatik shaklda bo'lishi bilan bunday ajratilgan bo'laklar uyushgan bo'laklarga o'xshaydi.

Solishtiring: Unda, Halimning ukasida, qiziqarli kitoblar ko'p. Bu gapdagi unda, Halimning ukasida bo'laklari ikki kishini bildirsa va sanash ohangi bilan talaffuz qilinsa, uyushgan bo'lak, bir kishini bildirib, ikkinchisi birinchisidan biroz to'xtamdan so'ng pastroq ohang bilan talaffuz qilinsa, ajratilgan bo'lak bo'ladi.

Juda muhim: Bunday ajratilgan bo'laklar gapning boshqa щ bo'laklaridan vergul, ba'zan tire bilan ajratiladi. Gapning hamma bo 'laklari ajratilishi mumkin. Qaysi gap bo'lagining so 'rog'iga javob bo'lsa, ajratilgan bo'lak o'sha gap bo'lagining nomi bilan yuritiladi. O'ylang: Ma'nosini izohlash orqali

gapbo'laklarini ajratishning fikr ifodalash uchun qanday ahamiyati borligini

ayting.

Tayanch tushunchalar: bir tushunchaning ikki nojni, izohlash orqali gap bo'lagini ajratish.

Berilgan maqolni munozaraga aylantiring.

1. 
   Har narsaning yangisi yaxshi, Do 'stning — eskisi.
   
2. 
   Ajratilgan aniqlovchili gaplarga misollar yozing.
   

Ajratilgan izohlovchih gaplarga adabiyot darsligidan 5 ta gap topib yozing.

3. 
   Ajratilgan bo'laklar qaysi xususiyati bilan uyushiq bo'laklarga o'xshaydi?
   
4. 
   Ma'lum bir bo'lak ma'nosini ta'kidlash, bo'rttirish vazifasini bajaruvchi bo'laklarga misollar keltiring.
   
5. 
   Ma'lum bir bo'lakning umumiy ma'nosini konkretlashtirish, tushunarsiz ma'nosini tushuntirish vazifasini bajaruvchi bo'laklarga misollar yozing.
   
6. 
   Bir nomni boshqacha nomlash bilan hosil bo'lgan bo'laklarga misollar ayting.
   
7. 
   Ajratilgan bo'laklarning nutqimizda nima ahamiyati bor?