Режа: Ўсимликлар таркибида сув ва қуруқ моддалар миқдори. Ўсимлик таркибидаги макро ва микроэлементлар

23,0

Арпа	29,0	11,0	20,0
Нўхат	66,0	16,0	20,0
Маккажўхори	34,0	12,0	37,0
Пахта	50-60	15-20	60,0
Эртанги картошка	5,0	1,5	7,0
Кечки картошка	8,0	3,0	11,0
Оқ бошли карам	3,3	1,3	4,4
Помидор	2,6	0,4	3,6
Бодринг	1,7	1,4	2,6
Узум	1,7	1,4	5,0
Тамаки	25	7,0	50,0
Маккажўхорини яшил массаси	2,5	1,0	3,5
Беда хашаги	26,0	6,5	15,0

• Қишлоқ хўжалиги экинларининг ҳосили билан озиқ элементларини тахминий ўзлаштирилиб кетилиши
• (Смирнов, Муравин маълумотлари)

Экин турлари	1 гектардан олинган асосий ҳосил, 1 ц. ҳисобида	Бир гектардаги ҳосил билан олиб чиқиб кетилган, кг
		N	P2O5	K2O
Донли ғалла гуллилар	30-35	90-110	30-40	60-90
Донли дуккаклилар	25-30	100-150	35-45	50-80
Картошка	200-250	120-200	40-60	180-300
Қанд лавлаги	400-500	180-250	55-80	250-400
Маккажўхори кўк массаси	500-700	150-180	50-60	180-250
Карам	500-700	160-230	65-90	220-320
Ғўза	30-40	160-220	50-70	180-240

• Озиқ элементларини қишлоқ хўжалиги экинлари билан ўзлаштирилиб кетилишини биологик ва хўжалик турлари фарқланади.
• Биологик ўзлаштиришда - нафақат ўсимликни асосий ва қўшимча ҳосили билан чиқиб кетган озиқ элементлари, балким, бошқа қисмлари (илдиз, барг, поя ва уларни қолдиқлари) таркибидаги озиқ моддалар миқдори ҳам ҳисобга олинади.
• Хўжалик ўзлаштиришда - озиқ элементларни фақат асосий ва қўшимча маҳсулот (сомон, палаги) билан ўзлаштирилиб кетилган миқдори исобга олинади. Қишлоқ хўжалиги экинлари учун ўғитлаш тизимини тузишда (айниқса, ўғитлар миқдорини белгилашда) хўжалик ҳолида ўзлаштириб кетилган озиқ элементлар миқдорини ҳисобга олиш кифоядир, илмий тажрибаларда эса биологик ўзлаштиришни ҳисобга олиш керак бўлади.
• Озиқ элементларининг ўсимликлар таркибидаги миқдори ва асосий ҳосил билан биргаликда ўзлаштирилиб кетилиш кўрсаткичи тупроқ-иқлим, агротехника ва ўғитларни қўллаш тизимига қараб ўзгариб туриши мумкин.
• Қишлоқ хўжалигида энг қулай тупроқ – иқлим шароитида ўғитлардан самарали фойдаланиш ва юксак агротехника ишлатилганда ўсимликлар тупроқдан, ҳамда ерга солинган ўғитлардан тўғри нисбатда ва кўп миқдорда ўзлаштиради. Шу билан биргаликда, асосий қишлоқ хўжалик маҳсулотларининг ҳосил бирлигига озиқ элементлари жуда кам миқдорда сарфланишига эришилади. Асосий қишлоқ хўжалик экинлари маҳсулотининг ҳосили таркибидаги азот, фосфор ва калийнинг ўртача нисбати турлича бўлади.

• Бошоқли дон экинлар ҳосилида N:Р2О5:К2О нисбат бирозгина ўзгариб туради ва 2,5-3,0 : 1,0:1,8- 2,6 ни ташкил этиб, ушбу экинлар фосфорга нисбатан азотни ўртача 2,8, калийни эса 2,2 маротаба кўп ўзлаштиради.

Экинлар	N	P2O5	K2O
Бошоқли дон экинлари	2,8	1	2,2
Картошка	2,5-3,5	1	4-4,5
Қанд лавлаги	2,5-3,5	1	3,5-5,0
Хашаки лавлаги	3,5-4,5	1	4,5-6,0

• Турли экинлар ҳосилида N: Р2О5: К2О нинг ўртача нисбати (Смирнов, Муравин маълумотлари)

• Қанд лавлаги, хашаки ва сабзавот илдизмевалилар, картошка, кунгабоқар, карам ва бошқа қишлоқ хўжалиги экинлари азотга нисбатан калийни, бирмунча: кўпроқ ўзлаштиради ва N:Р2О5:К2О нинг нисбати 2,5-3,5:1,0 : 3,5 - 5,0 атрофида бўлиши мумкин.
• Кўпчилик илдиз ва туганак меваларда, шунингдек, кунгабоқарда етиштириш шароитларига боғлиқ ҳолда ҳосил структураси анча ўзгариб туради. Бу эса, ўз навбатида, товар маҳсулот бирлигига ҳисоблаганда асосий озиқ элементларнинг ўзлаштириш кўрсаткичида ва улар орасидаги нисбатда жиддий фарқ бўлишига олиб келади. Масалан, ўрмон – чўл зоналарида етиштирилган ҳар 100 центнер лавлаги ҳосили ва шунча миқдордаги барги учун 50 кг азот, 15 кг фосфор ва 60 кг калийни ўзлаштирса, ноқора тупроқ районларида ўстирилган ҳар 100 центнер лавлаги 80-100 кг азот, 35 кг фосфор ва 145 кг калийни ўзлаштиради.
• Қишлоқ хўжалигида етиштирилаётган экинлар ҳосилдорлигини ортиши билан тупроқлар таркибидан кўплаб озиқ элементларини ўзлаштириб кетилиши кузатилади. Шунинг учун ҳам озиқ элементларини чиқиб кетишини билиш, уларни ўрнини органик макро ва микроўғитлар билан қайтаришда жуда муҳим аҳамиятга эга.

•