Mavzu:
Val detalini tekshirish uchun qullaniladigan o’lchov
asboblari
Reja:
1.
Shtangen asboblar.
2.
Mikrometrlar.
3.
Indikatorlar.
Shtangen
o’chash
asboblariga,
asosan,
shtan-
gensirkul,
shtangenglubinomer
(chuqurlik
olchagich),
shtangenreysmus,
shtangenzubomerlar kiradi.
Shtangen oichash asboblarning aniqligi / = 0,1; 0,05; 0,02 mm bolishi
mumkin. Bu aniqlikni olish uchun shtangen
oichash asboblar asosiy
shkaladan tashqari qo‘shimcha nonius shkalasi bilan jihozlangan boladi.
Nonius shkalasi. Nonius shkalasi yordamida asosiy shkala bir bolagining
ma’lum kichik bir miqdoriga teng qismlari aniqlanadi. Nonius shkalasining
bolaklari intervali B asosiy shkala bolaklari inter- vali C dan /qiymatga kichik
boladi. Bunda nonius moduli y = 1 boladi. Agar nonius moduli y = 2 bolsa,
nonius shkalasi bolaklarining intervali b asosiy shkala
bolaklari intervalining
ikkitasidan i qiymatga kichik boladi.
1-rasm.Nonius shkalasini o'rganish uchun sxemalar.
Nol holatda asosiy va nonius shkaialarining nol shtrixlari bir-biriga inns keladi,
lunula nonius shkalasiuing oxirgi slitrixi asosiy shkalaniug I uiasofadagi slilrixiga
mos keladi. L masofa nonius shkulasininf' iiziinlifii deyiladi.
Agar nonius shkalasiuing nol shtrixi asosiy shkalaniug shtrixlari ora- sida
jovlashib qolsa, u holda nonius shkalasiuing kevingi shlrixlari ham asosiy
shkalaniug shtrixlari orasida joylashadi. Lekin nlaming bar biri o'zidan oldingisiga
qaragauda asosiy shkalaniug shtrixiga vaqinroq joylashadi va ulardan nia’luin bitta
K shtrix asosiy shkalaniug shlrixlaridar biriga in os keladi yoki eng vaqin keladi. N
onius shkalasiuing bn K shtrixi asosiy shkala bo'laklari intervaliuing ma lum
qisinini ko‘rsata*li.
Shunday qilib, shtangenasboblari bilan o'lehanayotgan A qiyinal quyi- dagieha
topiladi:
A = N + Ki.
Asosiy va nonius shkalalari quyidagi ko'rsatkiehlarga ega:
C — asosiy shkala bo'laklari intervali, mm;
B ~ nonius shkalasi bo'laklari intervali, nun;
i — o'lehash aniqligi, mm;
n — nonius shkalasiuing bo'laklari soni;
L — nonius shkalasiuing uzunligi, nun;
/ — nonius shkalasiuing moduli (masshtahi).
Bu qiymatlar quyidagi ifodalar orqali o'zaro boglangan:
a) o'lehash aniqligi: i — C/n:
b) nonius shkalasi bo'laklari intervali: li — C • y - /;
d) nonius shkalasiuing uzunligi: L = B * n yoki L = C (y/i — 1 ). bu yerda y=l; 2;
3; 4; 5 bo'lishi mumkin
Shtangen asboblarining tuzilishi va ishlatilish sohalari.
A ) Shtangensirkullnrо‘Ichash qisqichlarining shakli bo‘yicha uch turga bo‘linadi:
Ш , П , Ц -1. II- turdagi shtangeiisirkullarda « ‘Ichash qisqichlari ikki tomonlama
joylasbgan bo'lib, paslki qisqichlar jul'ti ichki yuzlarini o'lchashga
xiziual qilsa,
yuqorigi qisqichlar jul'ti csa lashqi yuzlami o'lchashga va ruzmctka ishlariiii
hajarishga ino'ljallaugan.
Shtangensirkullar uch xil aniqlikda ishlab chiqariladi: i = 0,1 mm; 0,05 nun va
0,02 nun. Turiga qarab о ‘Ichash uziiiiligi 0 dan 125 nun gacha lianida 125 dan 250
nun gacha boradi. Ammo shtaugensirkiillarning slum day lurlaii mavjudki,
boshlaug'ich nuqtasi lioldau tan) qilgun huida о‘Ichash iizunligi bir necha
inetrgacha borishi inuinkin. Shtangensirkullar mo- slash tirilganligiga
qarab tashqi
va ich ki « ‘Ichanilarni, shu bilan birga elm qurlikni haul o'lchashga inoslashgan
bo'lishi mumkin.
B) Shlangenlubinomerlar yordamida balandlik va chuqurliklar o'lchanadi
..Mikroimetrik uzatih viutinig bir uchi ramkaga mahkamlangani bo'ladi.
Ramkaning yon tomonida jovlashgan bo‘shliqning bir qismi ga nonius slikalasi
rhizilgan plastinka mahkamlanadi. Shtangonglnbino.....rbilan o'leha.shda
uniiigasosi o‘lehanayotgan detalning ynzasiga ktiríi hilan bosib o ‘ruati!adi va urhi
rhuqiirlikniiig ostiga tckknncha slilangn siljililadi.
D)Shtangenreysmuslar vordamida razmetka
plitasi ustida detallarning
halandligini o'lcliash va razmetka ishlari bajariladi .Asosning nslki ynzasi bilan
belgilash uehuii qo‘yilgan oyoqcha nchigacha bo‘lgan masóla asosiv va nonius
shkalasi orqali aniqlanadi. Shtangenreysmuslarning o'lchash aniqligi i = 0,01; 0,05
va 0,02 inm va o ‘lcliasli chegarasl 0—250, 40—400, (JO—630 va 100—1000
mili bo'lgan turlari ¡sitial» ohiqa- riladi.
