Reja: Shaxslararo munosabatlarda moslashuvchanlikning ahamiyati. Ta’lim jarayonidagi o’zgarishlarga moslashishda zamonaviy o’qituvchi ijodkorligi. Pedagogik jamoadagi muammolar va ularga nisbatan moslashuvchanlik

Biz ustozni otaday ulug' deb bilgan, doimo ardoqlagan ma'rifatparvar xalqning 
vakillarimiz. Men ham o'qituvchi, muallim deganda o'zim uchun eng aziz va hurmatli 
bo'lgan, ziyoli va zamonaviy, samimiy va mehribon insonlarni tasavvur qilaman. 
Chunki hammamizga ham shu muallim saboq va ta'lim berib, mehribon otaonalarimiz 
qatorida tarbiyalagan.
 

---

Shavkat Mirziyoyev 
Kasbiy moslashish - bu avvalambor, odamning kasb talablariga ko'nikishi, mehnat 
funktsiyalarini bajarish uchun zarur bo'lgan ishlab chiqarish, texnik va ijtimoiy xulq-atvor 
normalarini o'zlashtirishi va unga yangi mehnat sharoitlari. Kasbiy moslashuvning xilma-
xilligi ishlab chiqarishni moslashishi - ma'lum bir ishlab chiqarish guruhidagi muayyan ish 
sharoitlariga moslashishdir. Kasbiy moslashuv, ma'lum bir kasb doirasidagi shaxsning 
qadriyatlarini o'rganish, undagi maqsadlar va maqsadlarni bilish, shaxsning va kasbiy guruh 
yo'nalishlarining yaqinlashishi, professional guruhning roliga kirishni o'z ichiga oladi. 
Kasbiy moslashish shuningdek kasbiy faoliyatning barcha tarkibiy qismlarini: uning 
vazifalari, predmeti, usullari, vositalari, natijalari, ushbu kasb doirasidagi sharoitlarni o'z 
ichiga oladi. Vaqt o'tishi bilan kasbiy moslashuv faollashadi, chunki inson nafaqat kasbga 
moslashadi, balki kasbni o'ziga moslashtiradi. Shuning uchun inson va kasbning ko'p 
darajali o'zaro moslashishini o'rganish tavsiya etiladi. Insonning kasbiy rivojlanishi 
moslashuv bilan cheklanmaydi, moslashgandan so'ng kasbni boyitish va uning tajribasini 
ijodiy qayta qurish bosqichlari kuzatilishi mumkin. Ijtimoiy-kasbiy moslashuvning ijtimoiy 
tarkibiy qismi xodimning mehnatni tashkil qilish sharoitlariga, boshqaruv tizimi, boshqaruv 
usullari, korxona yoki tashkilotdagi ijtimoiy munosabatlarning barcha majmuasi bilan 
moslashishi bilan bog'liq. Ijtimoiy-kasbiy moslashuvning ijtimoiy-psixologik tarkibiy 
qismi shaxsni mehnat jamoasiga kiritish,

---

jamoada munosabatlar va xatti-harakatlar normalarini rivojlantirish jarayonida yotadi. 
Ko'rib turganimizdek, nisbiy mustaqillikka ega bo'lgan kasbiy va ijtimoiy-psixologik 
moslashuv jarayonlari doimiy o'zaro ta'sir va o'zaro ta'sir sharoitida kechmoqda. Ijtimoiy 
va kasbiy moslashuv (muvaffaqiyatli ijtimoiy va kasbiy moslashish jarayoni natijasida 
moslashish) quyidagilar bilan tavsiflanadi: kasbiy kompetentsiyalarni egallash uchun 
fanning yuqori darajadagi motivatsiyasi; korxonaning vazifalariga, ijobiy an'analariga va 
istiqbollariga barqaror ijobiy munosabat bilan shakllangan; o'zining etakchi kasbiy 
faoliyatini samarali amalga oshirish; jamoada shaxslararo muloqot tizimiga faol 
qo'shilish; o'z-o'zini rivojlantirish va malakasini oshirishga qiziqish, ma'lumotni faol 
iste'mol qilish, ma'naviy o'sishga intilish; barqaror psixologik qulaylik, farovonlik holati. 
Kasbiy moslashish odatda insonning kasbiy va mehnat faoliyatining boshlang'ich bosqichi 
bilan bog'liq. Biroq, aslida, bu kasbiy tayyorgarlik paytida ham nafaqat bilim, ko'nikma 
va ko'nikmalar, qoidalar, xulq-atvor normalari shakllantirilganda, balki ushbu kasbdagi 
ishchilarning turmush tarzi xarakteristikasi shakllanganda ham boshlanadi.
Kasbiy moslashish davrining umumiy davomiyligi ham ma'lum bir kasbning
(mutaxassislikning) xususiyatlariga va shaxsning individual qobiliyatiga, uning moyilligi 
va qiziqishlariga bog'liq. T.N. Vershinin ishlab chiqarishni moslashtirish jarayonini 
ijtimoiy moslashuv turlaridan biri sifatida ko'rib chiqadi. Muvaffaqiyatli ishlab 
chiqarishni moslashtirishning yakuniy natijasi identifikatsiya, ya'ni. kasbni to'liq egallash, 
xodimning manfaatlarini korxona manfaatlariga qarab aniqlash, xodimni korxona, ish 
joyiga 
assimilyatsiya 
qilish. 
A.K.Markova 
ta'kidlashicha, 
kasbiy 
moslashuv 
kasbiylashtirishning bosqichlaridan biri (kasbga aylanish jarayoni) bo'lib, unga 
quyidagilar kiradi: insonning o'z imkoniyatlari va qobiliyatlarini hisobga olgan holda kasb 
tanlashi; kasb qoidalari va standartlarini o'zlashtirish; o'zini professional sifatida 
shakllantirish va tan olish, shaxsiy hissasi hisobiga kasbning tajribasini boyitish, kasb 
orqali shaxsingizni rivojlantirish va boshqalar. Shu bilan birga, bu professionallashtirish 
ijtimoiylashuv tomonlaridan biri ekanligini va professionalga aylanish shaxsni 
rivojlantirish tomonlaridan biri ekanligini ko'rsatadi. Professionalizmning ikki tomoni 
bor: insonning kasbiy faoliyatidagi motivatsion sohaning holati (odamni nimaga undaydi, 

---

uning hayotidagi kasbiy faoliyatning ma'nosi nima, u shaxsan qanday maqsadlarga 
erishishga intiladi, ishdan qoniqadi va h.k.) va shaxsning kasbiy faoliyat sohasidagi holati. 
(qaysi texnologiyadan foydalanadi, nimani anglatadi - bilim, aqliy operatsiyalar, 
ko'nikmalar - qo'llaniladi). Shu munosabat bilan, moslashish kasbiy faoliyatning 
motivatsion sohasining xususiyatlaridan biridir. E.V.Taranov moslashishni quyidagicha 
ta'riflaydi: "shaxsning tashkilotning maqsadlari, an'analari va istiqbollariga barqaror 
ijobiy munosabatni shakllantirish jarayoni, bunda inson o'zi uchun yangi faoliyatga faol 
jalb qilinadi, shaxslararo munosabatlar tizimi, tashkilotning ijtimoiy-siyosiy va madaniy 
hayoti, u erda sharoitlar mavjud. o'zini anglash va yangi hayotni uning hayotining asosiga 
aylantirish uchun”. Kasbiy moslashish deganda, yosh avlodni mehnatga jalb etishning 
ijtimoiy-iqtisodiy jarayoni, tor ma'noda - mehnat resurslaridan foydalanishda asosiy 
muammolardan biri sifatida belgilangan.
Kasbiy hayotga kirish davrida sanoat munosabatlarida to'plangan tajribani yangi 
avlodga o'tkazish amalga oshiriladi. Kasbiy moslashish jarayonini to'rt davrga bo'lish 
mumkin: a) umumta'lim maktabida ishlashga tayyorgarlik (katta ixtisoslashgan maktab); 
b) kasb tanlash; v) kasbiy tayyorgarlik va ta'lim; d) ishning boshlanishi. Jamiyatdagi 
o'zgarishlar shuni ko'rsatadiki, mehnat xatti-harakatlarini tushunish aslida mehnat 
bozorida nafaqat kasbiy bilimlar, ko'nikmalar, balki moslashuvchan qobiliyatlar mavjud 
bo'lgan xatti-harakatlardir. Ya.G. Halperin va O.I. Jdanov. “Ijtimoiylashtirish” va “kasbiy 
moslashish” tushunchalari o'rtasidagi bog'liqlikni ko'rib chiqanlar.
Кasbiy moslashuvular odatda xodimning kasbiy rivojlanishiga hissa qo'shadigan va 
unda tegishli kasbiy fazilatlarni shakllantirishga yordam beradigan chora-tadbirlar va 
tadbirlar tizimini tushunadilar, shuningdek, xodimga tashkiliy madaniyat elementlarini 
o'zlashtirishga va yangi ijtimoiy mavqega ega bo'lishga yordam beradi. Kasbiy moslashish 
yangi rol, o'ziga xos xususiyatlar va kasbiy muhit madaniyati va qadriyatlarini 
o'zlashtirishni o'z ichiga oladi. Moslashtirish- inson hayotidagi muhim bosqichlardan biri 
bo'lib, u orqali insonning dunyoqarashi va shakllanishi shakllanadi. Xodimning yangi ish 
joyida ijtimoiylashishi (moslashishi) insonning jamoada qanchalik yaxshi qabul 
qilinishiga va haqiqatan ham butun tashkilotga bog'liq. Ijtimoiylashtirish, agar ish 

---

majburiyatlari aniq belgilanmagan va tuzilmagan bo'lsa, va tashkilotning talablari 
xodimning shaxsiy me'yorlariga zid bo'lganda, rol aniq bo'lmagan hollarda ijtimoiylashuv 
qiyin. Qayta joylashish- yangi lavozimga yoki oldingi lavozimni saqlab qolgan holda 
boshqa ish joyiga o'tish bilan bog'liq bo'lgan sotsializatsiya.
Xodim va tashkilotning muvofiqligi xodimning qadriyatlarini tashkilotning 
qadriyatlariga mos kelishiga asoslanadi. Moslashuv jarayoni xodim uchun og'riqsiz 
bo'lishi va haqiqatan ham ijobiy natija berishi uchun jarayonning to'rt bosqichini kuzatish 
kerak. 1) ushbu mutaxassis uchun maxsus moslashtirish dasturini tuzish uchun yangi 
boshlanuvchining tayyorgarligini baholash kerak. Bu shuningdek, ushbu sohada katta 
tajribaga ega bo'lgan yangi boshlanuvchilar uchun moslashish davrini qisqartiradi yoki 
ushbu sohada tajribaga ega bo'lmagan yangi boshlanuvchilar uchun uning muddatini 
ko'paytiradi; 2) boshlang'ichni kelgusi ishining old tomoni bilan nazariy jihatdan 
tanishtirish emas, balki ish joyini aniq namoyish etish va unga qo'yiladigan talablar haqida 
gaplashish kerak; 3) yangi kelganni ushbu tashkilotdagi yangi maqomiga moslashtirish, 
uni hamkasblari bilan shaxslararo munosabatlarga jalb qilish kerak. Agar kerak bo'lsa, 
yangi kelganlarni mehnat vazifalari bilan tanishtiradigan va yangi kelganlarni 
hamkasblariga tanishtiradigan, yangi kelganlarni jamoaga jalb qilishga yordam beradigan 
murabbiyga tayinlang; 4) moslashuv jarayonini yakunlash bosqichi ishlab chiqarish va 
shaxslararo muammolarni bosqichma-bosqich bartaraf etish va mehnat vazifalarini 
barqaror bajarishga o'tishgacha kamayadi. Ushbu bosqich yangi tashkilotda ishning 
birinchi yilidan keyin boshlanadi. Ammo moslashuv jarayonini to'liq nazorat qilsangiz, 
uni bir necha oyga qisqartirishingiz mumkin, bu tashkilotning moliyaviy tomoni uchun 
juda foydali.
Pedagogik kreativlik (ijodkorlik) - pedagogning an’anaviy pedagogik fikrlashdan 
farqli ravishda ta’lim va tarbiya jarayonini samaradorligi ta’minlashga xizmat qiluvchi 
yangi g‘oyalarni yaratish, shuningdek, mavjud pedagogik muammolarni ijobiy hal 
qilishga bo‘lgan tayyorgarligini tavsiflovchi qobiliyati.