Reja: Shaxs haqida tushuncha. O‘qish va yozuv kamchiliklariga EGA bo‘lgan bolalarning shaxs va shaxslararo munosabat xususiyatlari. Dizartriyada shaxs xususiyatlari. Alaliyada shaxs xususiyatlari. Nutqning temp ritm buzilishlarida shaxs

Sistemali nutq buzulishlarida shaxs xususiyatlari
Alaliya – homiladorlik yoki bola nutqining ilk rivojlanish davrida bosh miya po‘stlog‘idagi nutq zonalarining organik jarohatlanishi natijasida nutqning rivojlanmay kolishi.
Sensor alaliyali bolalar bilan muloqotga kirishish qiyin bo‘ladi. Hulq atvori o‘ziga xos xususiyatga ega (qo‘zg‘aluvchan, xarakterlari impulsiv, o‘z nutqiga tanqidiy qaramaydilar, bilish darajasi past bo‘ladi). Xikoyani uzoq vaqt tinglay olmaydilar, mazmunini tushunmaganliklari uchun qiziqish yo‘qoladi va tinglamay qo‘yadilar. Bunday bolalarda tushunishning yo‘qligi natijasida o‘zlarining nutqlari ham buziladi. Uzoq xavotirlanish, baqirish, sakrash, o‘ynash, taqillatish hollari kuzatiladi. Ayrim vaqtlarda bunday bolalar muloyim, uyatchan, o‘z kamchiliklarini ma’lum darajada anglaydilar. Bolalar muloqot uchun imo-ishoralar, jestlar, mimikalardan foydalanadilar. Bunday bolalar musiqa tinglashni yoqtiradilar, tinchlik bolalarni tinchlantiradi, baland oxangda gapirishlar, baqiriqlar bolaga salbiy ta’sir qiladi.
Sensor alaliya bolalarning ayrimlari maxsus og‘ir nutq kamchiliklariga ega bolalar uchun mo‘ljallangan maktablarda yoki yordamchi maktablarda logoped bilan muntazam shug‘ullangan holda ta’lim oladilar.
Afaziya – markaziy, organik turga oid og‘ir nutq buzilishlari qatoriga kiradi. Bu ko‘proq katta yoshdagi kishilardagi bosh miya qon aylanishining buzilishi oqibatida paydo bo‘ladi.
Afaziya (grekcha a-inkor etish, prasis-nutq) bosh miyaning jaraxotlanishi natijasida ro‘y beradigan nutqning to‘la yoki qisman yo‘qolishi.
Afaziyaning kelib chiqish sabablari yana bosh miya travmalari, shishlar, bosh miya infeksion kasalliklari bo‘lishi mumkin. Bu kasallik o‘smirlarda, yosh kishilarda ham kuzatilishi mumkin.
Bolalarda bu kasallik kamdan-kam uchraydi. U ham bo‘lsa, bosh miya travmalari, shishlar yoki infeksion kasalliklar asoratida paydo bo‘ladi.
A.A.Luriya ko‘rsatishicha bunday bemorlarda psixik faoliyat va bilish jarayonlari buzilgan bo‘ladi. O‘zgalar nutqini tushunish, og‘zaki va yozma nutq kamchiliklari, hisob malakalari buzilishi kuzatiladi. Insult yoki travmadan so‘ng boshlang‘ich davrda bemorlarning nutqi umuman tushunarsiz bo‘ladi. Chunki ularning nutqi ayrim tovushlar, bo‘g‘inlar, so‘z birikmalaridan iborat bo‘ladi. Bu kamchiliklar asosan ikki yo‘nalish, tibbiy yoki logopedik yo‘nalishlar asosida bartaraf etiladi. Lekin shu bilan birga bu davrda psixologning faoliyati muhim rol o‘ynaydi. Chunki bu bemor o‘z nutqidan uyaladi, tushkunlikka tushadi, diqqat, xotira, mantiqiy tafakkur, idrok, xissiy iroda sohalarida kamchiliklar kuzatiladi. Psixolog bunday bemorlar bilan ko‘proq suhbatlar o‘tkazishi, treninglar, rag‘batlantirish ishlari olib borishi kerak.