Jadval
Qoraqalpog`iston Respublikasi aholisi soni va tabiiy ko`payishi (2007 y.)
Т.р.
|
Туманлар ва шаҳарлар
|
Майдони, минг кв.км
|
Аҳоли
си, минг киши
|
Зичлик, 1 кв.км/ киши
|
Ҳар минг кишига (2006 й.)
|
Туғи
лиш
|
Ўлим
|
Табиий кўпайиш
|
1
|
Амударё
|
1,0
|
155,7
|
153,3
|
23,9
|
5,2
|
18,7
|
2
|
Беруний
|
4,0
|
153,3
|
37,9
|
22,5
|
5,0
|
17,5
|
3
|
Кегайли
|
2,3
|
77,5
|
33,4
|
22,0
|
5,8
|
16,2
|
4
|
Мўйноқ
|
37,9
|
28,4
|
0,8
|
19,4
|
5,7
|
13,7
|
5
|
Нукус
|
1,0
|
44,9
|
44,5
|
22,7
|
5,6
|
17,1
|
6
|
Тахтакўпир
|
21,1
|
40,6
|
1,9
|
21,5
|
5,9
|
15,6
|
7
|
Тўрткўл
|
7,5
|
167,1
|
22,0
|
21,3
|
5,4
|
15,9
|
8
|
Хўжайли
|
0,9
|
143,3
|
159,7
|
22,7
|
5,8
|
16,9
|
9
|
Чимбой
|
2,0
|
98,9
|
49,1
|
22,4
|
6,0
|
16,4
|
10
|
Шуманай
|
0,6
|
40,3
|
67,3
|
21,7
|
5,8
|
15,9
|
11
|
Элликқала
|
5,4
|
123,4
|
22,5
|
22,6
|
4,7
|
17,9
|
12
|
Қонликўл
|
0,7
|
42,0
|
59,4
|
22,3
|
6,0
|
16,3
|
13
|
Қораўзак
|
5,9
|
44,4
|
7,5
|
20,3
|
6,9
|
13,4
|
14
|
Қўнғирот
|
76,0
|
112,9
|
1,5
|
22,3
|
6,2
|
16,0
|
15
|
Нукус ш.
|
-
|
261,9
|
-
|
19,1
|
5,2
|
13,9
|
16
|
Тахиятош ш.
|
-
|
48,1
|
-
|
20,8
|
5,8
|
15,0
|
|
Жами:
|
166,6
|
1582,7
|
9,4
|
21,7
|
5,5
|
16,2
|
Jadval Qoraqalpog`iston Respublikasi Statistika boshqarmasi ma`lumotlari asosida tuzildi.
Jami aholidan 767,5 ming kishi 15 shahar va 16 shaharchalarda, 815,2 ming kishi qishloq joylarida yashaydi. Eng katta shahar- Qoraqalpog`iston Respublikasining poytaxti - Nukusda 261,9 ming kishi istiqomat qiladi. Xo`jayli (67,0 ming) va Taxiyatosh (48,1 ming) o`rtacha miqyosdagi shaharlar hisoblanadi. Chimboy, To`rtko`l, Beruniy, Mang`it va Qo`ng`irot shaharlarining har biriga 30-50 ming kishidan aholi to`g`ri keladi. Qolgan shaharlarda aholi soni bundan kam. Nisbatan katta qishloqlar asosan qadimdan sug`oriladigan hududlarda joylashgan.
Qoraqalpog`iston tumanlari geografik joylashgan o`rni va demografik nuqtai nazardan 5 ta iqtisodiy rayonga ajratiladi. Ular: Markaziy, Janubiy, G`arbiy, Shimoliy va Shimoli-sharqiy rayonlardir. Belgilangan hududiy tarkiblar orasida Markaziy, Janubiy va G`arbiy iqtisodiy rayonlarning iqtisodiy va demografik salohiyati birmuncha rivojlangan.
Markaziy rayonga Kegayli, Nukus, Qonliko`l, Xo`jayli va Shumanay tumanlari, shuningdek, Nukus hamda Taxiyatosh shaharlari birlashtiriladi. Iqtisodiy rayonning maydoni 5,8 ming kv.km (3,5 foiz) va aholisi 658,0 ming kishi (41,6 foiz)ga teng. Aholining o`rtacha zichligi 1 kv.km maydonga 113,4 kishi. 1991-2007 yillarda shahar aholisi 372,3 mingdan 445,7 ming kishiga yoki 119,7 kishiga ko`payib, uning ulushi 67,7 foizga teng bo`ldi. Eng yirik shaharlari Nukusda-261,9, Xo`jayli-67,0 va Taxiatosh-48,1 ming kishi istiqomat qiladi.
Janubiy rayon tarkibiga Amudaryo, Beruniy, To`rtko`l va Ellikqal`a tumanlari kiradi. Bu iqtisodiy rayon hududi 17,9 ming kv.km (10,7 foiz). Iqtisodiy rayon aholisi 1991-2007 yillarda 438,9 mingdan 599,5 ming kishiga yoki 136,6 foizga ko`paydi va shahar aholisining ulushi 37,9 foizni tashkil qildi. Mazkur yillar davomida shahar aholisi 139,8 foizga, qishloq aholisi esa 135,5 foizga o`sdi. Mintaqada shahar aholisi 26,5 foiz teng bo`lib, eng yirik shaharlari Beruniyda-55,5, Turtkul-52,1 va Mang`itda-33,7 ming kishi yashaydi.
Shimoli-sharqiy rayon Qorao`zak, Taxtako`pir, Chimboy tumanlaridan iborat. Uning Qoraqalpog`istonda tutgan o`rni: maydoni 29,0 ming kv.km., aholisi 183,9 ming kishini yoki, yuqoridagiga mos ravishda, 17,4 va 11,0 foizni tashkil qiladi. Mintaqada aholining o`rtacha zichligi 1 kv.km maydonga 6,3 kishi. 1991-2007 yillar mobaynida mintaqa aholisi 120,2 foizga, shundan shahar aholisi 140,1 foizga, qishloq aholisi esa 108,8 foizga o`sgan. Eng yirik shahri Chimboy, uning aholisi 47,8 ming kishiga teng.
G`arbiy rayon tarkibiga ma`muriy jihatdan faqat bitta, Qo`ng`irot tumani kiradi; rayon hududi 76,0 ming kv.km (45,6 foiz), aholisi 112,9 ming kishi (7,1 foiz) ga teng. Aholisining o`rtacha zichligi 1 kv.km maydonga 1,5 kishi. 1991-2007 yillarda mintaqa aholisi 120,6 foizga, shundan shahar aholisi 120,2 va qishloq aholisi esa 121,4 foizga ko`paygan. Ushbu rayonning shahar aholisi 72,0 ming kishini, ya`ni 63,7 foizni tashkil etadi. Eng yirik shahri Qo`ng`irot (35,5 ming kishi). Bundan tashqari mintaqada 6 ta shaharcha mavjud bo`lib, ularda jami 36,5 ming kishi yashaydi. Shaharchalarning eng yirigi Oltinko`l aholisi (25,5 ming kishi).
Shimoliy rayon tarkibiga ham ma`muriy jihatdan faqat bitta, Mo`ynoq tumani kiritilib, unga Qoraqalpog`iston hududining 23,4 foizi va aholisining atigi 3,2 foizi to`g`ri keladi. 1991-2007 yillar oralig`ida ushbu rayon aholisi 26,1 mingdan 28,4 ming kishiga (108,8 foizga) ko`paygan, xolos. Aholisining zichligi iqtisodiy rayonlar orasida eng past bo`lib, 1 kv.km maydonga 1 kishidan kam. Mo`ynoq shahrida 13,0 ming kishi, ya`ni mintaqada 45,8 foiz aholi shaharlarda yashaydi.
Qoraqalpog`iston Respublikasi ichki iqtisodiy rayonlarining muammolari va istiqbol yo`nalishlari ham har xil. Masalan, Markaziy rayon o`zining mavqeini saqlagan holda, yaqin kelajakda Janubiy rayon rivojlanishi yanada jadallashadi. Bunga Uchquduq-Sultonuvays-Miskin temir yo`lining qurilganligi ham ta`sir qiladi. G`arbiy rayonning istiqboldagi rivojlanishi esa, eng avvalo, Ustyurt qazilma boyliklaridan foydalanish bilan bog`liq.
Shimoli-sharqiy rayonning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi uzoqroq kelajakda Taxtako`pirdan sharqiy yo`nalishda Qozog`istonning tutash hududiga temir yo`l qurilishi, Chimboy tuz konlarining ishga tushirilishi bilan faollashsa ajab emas. Shimol esa ancha vaqt muammoli rayon bo`lib qoladi va uning rivojlanishi ko`p jihatdan Orol taqdiridan kelib chiqadi. Hududlarning bunday taraqqiyot xususiyatlarini Qoraqalpog`iston Respublikasining mintaqaviy siyosatida e`tiborga olinishi ilmiy va amaliy ahamiyat kasb etadi.
Yuqorida keltirilgan ma`lumotlar Qoraqalpog`iston Respublikasida aholining ham miqdor ham sifat jixatidan rivojlanish jarayonida qator ijobiy o`zgarishlar sodir bo`lganligini ko`rsatadi. Lekin, o`lkaning demografik imkoniyati uning ijtimoiy – iqtisodiy rivojlanish sur`atidan bir muncha yuqori bo`lmoqda. Hozirgi davrda xudud aholisining 32,5 foizini 0 – 14 yoshdagi bolalar tashkil etib, bu ko`rsatkich Qoraqalpog`istonning demografik jixatdan yosh o`lka ekanligini ko`rsatadi. Shuningdek, Respublikada aholining takror barpo bo`lishi ham nisbatan yuqori darajada sodir bo`lmoqdakim, bu holat yaqin kelajakda ko`plab yoshlarning ishlab chiqarishga kirib kelishidan dalolat beradi.
Bundan hulosa qilib aytish mumkinki, Qoraqalpog`iston Respublikasining demografik rivojolanishining bugungi holati uning ijtimoiy – iqtisodiy rivojlanishida aholi bandligi bo`yicha qator muammolarni ayniqsa, ta`lim tizimini yanada mukammalroq o`rganishni, yuqori malakali mutaxassislar tayyorlashga katta e`tibor qaratish lozimligini taqozo etadi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati:
1. Bo‘rieva M.R., Tojieva Z.N., Zokirov S.S. Aholi geografiyasi va demografiya asoslari. – T.: Tafakkur, 2011. – 159 b. 3. Qodirov R.B. Farg’ona mintaqasi aholisi va mexnat resurslari.-T.: Navro’z, 2016
2. Bo‘rieva M.R., Tojieva Z.N. Aholi geografiyasi. Ma’ruzalar matni. – T., 2000.
3. Bo‘rieva M.R., Egamova D.N. Dunyo aholisi: Rivojlanish jarayonlari (o‘quv qo‘llanma). – T.: Fan, 2008. – 156 b.
4. Bo‘rieva M. R. O‘zbekistonda oila demografiyasi. – T.,Universitet, 1997.-157 b.
5. Narodonaselenie. Ensiklopedicheskiy slovar. – M., 1994.
6. Ubaydullaeva R.A., Ata-Mirzaev O.B., Umarova N.O. O‘zbekiston demografik jarayonlari va aholi bandligi (ilmiy-o‘quv qo‘llanma). – T., 2006.
Internet saytlari:
https://e-library.namdu.uz/Demografiya.Z.N.Tojiyeva.pdf
http://ziyonet.uz
https://qrstat.uz/uz/
http://arxiv.uz
Do'stlaringiz bilan baham: |