Reja: O’zbekiston Respublikasida moliyaviy nazoratning tashkiliy asoslari

Tashqi audit funktsiyasi bilan formalizm munosabatlari Auditning ikki darajasi o’rtasida axborotlar almashishdan ehtiyot bo’lish lozim.
O’zbekiston Respublikasi hisob palatasi ISUGF joriy etgandan va O’zbekiston Respublikasi hisob palatasi me’yoriy hujjatlarini sinxronlashtirishga o’tgandan keyin, davlat byudjetining g’aznachilik ijrosi bo’yicha ISUGF sharoitida ular ichki audit bo’linmasi ishidan foydalanish huquqiga ega bo’ladi va ichki nazorat tizimini baholash uchun imkoniyat paydo bo’ladi. G’aznachilikda ichki audit faoliyati yo’nalishlari bo’yicha belgilangan tartib va qoidalar Moliya vazirligi G’aznachiligi taqdimiga ko’ra Hisob Palatasi bilan kelishilgan holda Moliya vaziri tomonidan tasdiqlanishi maqsadga muvofiq.
Davlat byudjeti g’aznachilik ijrosini nazorat qilish, bugungi kunda Moliya vazirligi G’aznachiligi g’aznachilik operatsiyalarini nazorat qilish bo’limi, Moliya vazirligi Nazorat taftish bosh boshqarmasi va O’zbekiston Respublikasi Hisob Palatasi tomonidan amalga oshiriladi. G’aznachilikda ichki auditni joriy qilish natijasida:
1. Dastlabki va joriy nazoratning ichki audit bilan qamrab olinishida davlat byudjeti g’azna ijrosi jarayoni samaradorligi oshadi.
Ichki audit xizmatining G’aznachilik tarkibiy bo’limlari va hududiy organlarini reja-dastur asosida nazorat qilishi natijalariga asoslangan boshqaruvni joriy etishga imkoniyat yaratiladi va tashqi nazoratni amalga oshirishga zaruriyat qolmaydi.
B) G’aznachilik tizimida amaldagi ichki nazorat tuzilmasi
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2007 yil 28 fevraldagi PQ-594 qaroriga muvofiq O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi G’aznachiligi tarkibi va uning viloyat bo’limlarida “G’aznachilik operatsiyalari nazorati” tegishli ichki tarkibiy bo’linmasi tashkil qilindi. Ushbu bo’limning asosiy maqsadi davlat byudjetining g’aznachilik ijrosini hamma bosqichlarida, shu jumladan, kelgusi ichki tizim nazoratini amalga oshirish tadbirlari va ogohlantirish hisoblanadi.
G’aznachilik operatsiyalari nazoratini amalga oshirish amaliyoti 2-bobda batafsil yozilgan. Ichki nazorat ob’ekti – biznes jarayonda foydalanilayotgan boshlang’ich hujjatlar hisoblanadi. Ular quyidagi maqsadlar uchun tekshiriladi:

1. 
   belgilangan hujjatlarni to’ldirish tartibiga mos kelishini aniqlash uchun;
   
2. 
   byudjet klassifikatsiyasi ko’rsatkichlarini to’g’ri aniqlash uchun;
   

V) rejali belgilangan tartibda byudjetdan mablag’ ajratish uchun;
G) boshqa nazorat ko’rsatkichlari.
Ichki nazoratning maqsadi:
1. Byudjetni tasdiqlangan chegarada parametr (limitlar) doirasidagi ijrosi; 2. Byudjet tashkilotlari tomonidan suiiste’molchilik holatlarini ogohlantirish.
Jahon amaliyotida xalqaro tan olingan ichki nazorat va audit bo’yicha standartlarda quyidagi maqsadlar uchun tayyorlangan:

1. 
   Xususiy sektorga ikkita organ tomonidan, Ichki Auditorlar Instituti (IAI) audit uchun va Tredueyya sponsor tashkilotlar Komissiyasi Qo’mitasi (COSO) ichki auditorlar uchun;
   
2. 
   Alohida davlat organlari uchun INTOSAI (Oliy Auditorlar Instituti Xalqaro Tashkiloti) va turli davlatlarning ichki hamda tashqi audit instituti. Yuqorida aytilganlardan xulosa qilib shuni aytish mumkinki, unda davlat sektori tizimida ichki nazorat va audit masalalarini qo’shgan holda hozirgi vaqtda davlat moliyaviy nazorati tizimini rivojlantirishning yagona kontseptsiyasini ishlab chiqish zaruriyati paydo bo’ldi. Masalan, bir variant sifatida yuqoridagi maqsadni amalga oshirish uchun O’zbekiston Respublikasining “Byudjet tizimi to’g’risidagi” qonunga qo’shimcha va o’zgartirishlar kiritish yoki O’zbekiston Respublikasining alohida qonuni loyihasini “Davlat sektorida davlat moliyaviy nazorati to’g’risida”gi O’zbekiston Respublikasining 24 dekabr 1998 yil №717-1 “Xo’jalik sub’ektlari faoliyati davlat nazorati to’g’risida” qonuni asosida alohida ishlab chiqish lozim. Davlat moliyaviy nazoratini aniqlanish uchun qonunchilik asoslarini ishlab chiqish hamda ichki nazorat va auditni amalga oshirish bo’yicha O’zbekiston Respublikasi “Byudjet tizimi to’g’risidagi” qonuniga o’zgaritirishlar kiritish, davlat sektorida ichki audit tegishli standartlari, ichki nazoratni amalga oshirish bo’yicha metodik tavsiyalar va boshqa ko’plab o’zgartirishlar ishlab chiqish, tasdiqlash lozim.
   

Jahon amaliyoti ko’rsatishicha, ichki nazorat va audit tizimini yo’lga qo’yish – davlat resurslaridan samarali foydalanishning o’sishining to’g’ri yo’li hisoblanadi.