|
Nazorat muhiti
“Ichki nazorat muhiti” tushunchasi juda oddiy va aniq. U tashkil etishning hamma umumiy xususiyatlarini o’z ichiga oladi, nazorat tizimini engil harakatga keltirish qobiliyatini o’z ichiga oladi. Haqiqatda esa tegishli yo’lga qo’yilgan “muhitsiz” hech qanday ichki nazorat va audit tizimini hayotga tatbiq etib bo’lmaydi.
Uning asosiy xususiyati Davlat moliyasini boshqarish islohotlarini samarali joriy etish hisoblanadi. Unga tegishli qo’shimchalar kiritiladi 1) tashkiliy strukturani ishonchli tashkil etish deganda, javobgarligi va rahbariyatga bo’ysinishi tushuniladi va 2) yaxshi boshqarish amaliyoti, shu jumladan, inson resurslari siyosatiga taalluqli va davlat xizmati statusi, hisobotlarning shaffofligi, to’g’riligi va asosliligini o’z ichiga oladi. Riskni baholash
Riskni baholash (yoki riskni aniqlash) riskni tahlil qilish asosida tashkilot yoki idoralarning maqsadga erishishlarini ta’minlash uchun ichki nazorat hususiyatiga asoslanadi. Rahbariyat riskni pasaytirish maqsadida nazoratni joriy etish yo’li bilan riskni baholaydi.
Riskni bholash bilan bog’liq tushuncha davlat sektori uchun yangi hisoblanadi. Haqiqatda esa rahbariyatni yashirin amaliyotidagi rasmiyatchilik hisoblanadi. Lekin bunday rasmiyatchilik daromad usuli bilan ichki nazorat va auditorlik ishlari amaliyotlari uchun katta yordam beradi.
Rivojlangan xorijiy davlatlar tajribasining ko’rsatishicha, bunday vazifa echimini topish uchun boshqaruv risklari amaliyotidan foydalanish lozim.
Risk deganda, byudjet tashkilotlari o’z faoliyatini amalga oshirishda negativ hodisalarni paydo bo’lishi ehtimoli tushuniladi. Risklarni klassifikatsiyasi turli xil bo’lishi va ko’p jihatdan byudjet tashkilotlarining faoliyatiga bog’liqdir. Bizning fikrimizcha, risklarni operatsion va auditorlik risklariga bo’lish mumkin.
Operatsion risk deganda, davlat funktsiyasi va davlat xizmatlarini taqdim qilishda byudjet tashkilotlarida operatsiyalarni bajarishdagi belgilangan jarayon va amaliyotlarining buzilishini paydo bo’lishi tushuniladi. O’z navbatida, auditorlik risklari deganda, xato yoki noto’g’ri fikr bildirish, aniqlash, identifikatsiya va xato hamda kamchiliklarni baholash tushuniladi.
Risklarni boshqarish protseduralari risklarni identifikatsiyalash, uni miqdori va sifatini baholash, risklarni kamaytirishga yo’naltirilgan tadbirlarni qabul qilish va risklarni doimiy monitoring qilishni o’z ichiga oladi.
Byudjet tashkilotlari risklarini boshqarishda protseduralarni amalga oshirishda analitik va amaliy metodlardan foydalaniladi. Analitik metod risklarning ta’sirini aniqlash instrumenti hisoblanadi va quyidagilarni o’z ichiga oladi:
risklarni prognozlashtirish tizimini joriy qilish;
risklarning oldini oluvchi ogohlantiruvchi mexanizmlarni joriy qilish;
risklarning ustuvorligini aniqlash;
risklarning doimiy monitoringini amalga oshirish.
O’z navbatida, amaliy usullar risk bilan bog’liq operatsiyalarni amalga oshirishda paydo bo’ladigan negativ holatlarni kamaytirish uchun mo’ljallangan va quyidagilarni o’z ichiga oladi:
sodir bo’lishi mumkin bo’lgan negativ holatlarni operativ bartaraf etish mexanizmini ishlab chiqish;
sug’urta risklari tizimini yaratish.
Nazorat bo’yicha tadbirlar
Nazorat bo’yicha tadbirlar INTOSAI bo’yicha “siyosat va jarayonlar, muassasa belgilagan risk masalalarini echish va muassasa maqsadlariga erishish” sifatida aniqlanadi.
Ular ma’lum muassasa moliyaviy yoki operatsion faoliyati sifatida o’rnatiladi va muassasa hamma funktsiyasi hamda barcha darajasi bo’yicha o’tkaziladi. Lekin ichki nazoratni umumiy xususiyatlari bo’lib, ular ichki nazoratning har qanday tizimiga taalluqli bo’ladi:
Tizim va siyosat:
Axborotlarni boshqarishni ishonchli tizimi, ketma-ketlikda “Davlat moliyasini boshqarishni axborot tizimi”ni (keyinchalik - ISUGF) amaliyotga joriy etish hisoblanadi;
Hisobot tizimi, boshqaruv zanjirining har bir darajasida aniq javobgarliklari aniqlangan va operatsiyalarning obzori, jarayonlar va faoliyatni xamda rahbariyatni o’z ichiga oladi ;
Qoida: vazifalarni ajratish (ruxsat berish, qayta ishlash, yozuv, obzor faqat bir agent yoki bir bo’lim tomonidan bajarilmasligi kerak); Protseduralar:
Ijobiy baho berish va ruxsat berish protsedurasi; Resurs va yozuvlarga ruxsat berishning nazorati; Tekshirish, muvofiqlashtirish;
Moliyaviy holat, protseduralarni qamrab olish va mablag’lar saqlanishini hujjatlashtirish hamda moliyaviy yozuvlarning ishonchliligi;
Hamma tizim, qoida va protseduralar hujjatlashtirish protsedura, qoida, jaryonlar ketma-ketligi bo’yicha chizma, guruhlashtirish va boshqalar.
Har bir asosiy moliyaviy yoki operatsion protsesslar yoki tsikllar bo’yicha operatorlar yoki operatsiyalar aniqlanadi va kuzatib boriladi. Shunday qilib, “auditor izi” yaratiladi, natijada ichki audit funktsiyasini samarali amalga oshirish imkoniyati yaratiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
