Reja: O‘zbek tilshunosligida sintaksisning o‘rganilishi. Sintaktik birliklarning tipologik o‘rganilishi

Sintaktik derivatsiya

Bugungi kunda ma’lum darajada shakllangan yo‘nalish bo‘lib, u tilshunosligimizda filologiya fanlari doktori, professor N.Turniyozov va uning shogirdlari tomonidan rivojlantirilmoqda. Sintaktik derivatsiya bir qarashda transformatsion tahlil yo‘nalishiga o‘xshaydi. Ammo asosiy tushunchalari hamda nozik bir jihati bilan farqlanadi. Transformatsion yo‘nalishdagi transformatsiya, transforma, transformator, transformant atamalari derivatsion tahlil usulida faol qo‘llanuvchi derivatsiya, operator, operand, derivat (hosila) atamalari bilan muvofiqdek tuyuladi.

Ammo asosiy farq shundaki, transformatsion tahlilda bir nutqiy sintaktik hodisa qolipidan yana qanday hosilalar beruvchi qoliplar kelib chiqishi, ulardagi statik genetik bog‘lanishlar tahlil etilsa, derivatsion tahlilda bir nutqiy sintaktik hodisadan qanday sintaktik hodisa kelib chiqishi, ular orasidagi dinamik genetik bog‘liqlik yaxlit matn asosida tahlil etiladi.

Sintaktik derivatsiya nazariyasi Praga tilshunoslik maktabining yirik namoyandalaridan biri YE.Kurilovich tomonidan ilmiy asoslab berildi. Uning 1936 yilda chop etilgan “ Leksik derivatsiya va sintaktik derivatsiya ” nomli maqolasida sintaktik derivatsiya atamasi ilk bor qo‘llangan edi