Reja: Nosiruddin Rabg’uziy- turkiy adabiyot tarixida alohida mavqe qozongan

«Luqmon va uning xojasi»
hikoyati ibratlidir: 
Luqmong‘a xojasi aydi:
— Borg‘il, bir qo‘y bo‘g‘izlab etindin qayu yaxshiroq ersa manga kelturgil. 
Qo‘yni bo‘g‘izladi, tili birla yurakin olib keldi. 
Xojasi so‘rdi:
— Bularni naluk (nima uchun) kelturding? 
Aydi: 
— Qo‘yda tildin, yurakdin yaxshiroq yo‘q. Agar yovuz ersa tildin, yurakdin 
yovuzroq yo‘q. 
Tilga e’tibor, aytiladigan so‘z mas’uliyati hikoyatdagi asosiy g‘oyaviy-badiiy 
niyatdir. Bu yerda donolik, hozirjavoblikning ulug‘lanishi ochiq ko‘rinib turibdi. 
Bu hikoyatlarda xalq og‘zaki ijodining ta’siri ham yorqin seziladi. Xususan, 
og‘zaki ijodning latifa janriga xos bo‘lgan belgilar hikoyatga ko‘chib o‘tgan. 
Suhbatning dialog asosida olib borilishi, gaplarning tuzilishiga ko‘ra ko‘proq 
soddaligi, donishmandlik, topqirlik, hozirjavoblik fazilatlarining ustuvorligi, 
ifodalarning qisqa, aniq, lo‘ndaligi og‘zaki ijoddan ta’sirlanish oqibatidir. 
Rabg‘uziy hikoyatlarining asosini ko‘pincha real hayotiy voqea-hodisalar tashkil 
etadi. Buning uchun mifologik, afsonaviy-xayoliy yoki hayotiy mantiq taqozo 
etadigan bayon uslubi tanlangan. Masalan: insonlarning mast holda yurishi, 
umuman, spirtli ichimliklar ichishini qoralovchi aqida tas- dig‘i uchun «Uzum 
hikoyati» keltirilgan. Bu yerdagi asosiy qahramon Shaytondir. U to‘g‘ridan to‘g‘ri 
«shaytoni mal’un» deyiladi. Mal’un — haydalgan, la’natlangan demakdir. Ana shu 
mal’un uzumning urug‘ini o‘g‘irlagan. Bu hol ma’lum bo‘lgach uni Nuh 

---

payg‘ambar huzuriga olib kelishadi. Sha ton buni bo‘yniga oladi-yu, lekin urug‘ni 
qaytarib berishdan oldin uni uch marta sug‘orishga imkon berishni so‘raydi va 
rozilik oladi.
Chog‘ir (ichkilik)ning paydo bo‘lishi shu tarzda shayton nomi bilan 
aloqalantiriladi. Chog‘ir ichgan odam holati ham ta’sirchan o‘xshatishlar bilan 
tasvirlanadi. Buning uchun tul- ki, yo‘lbars, to‘ng‘iz obrazlari qo‘l kelgan. 
Hikoyatda Nuh payg‘ambarning ulug‘ligini ko‘rsatuvchi dalillar ham keltirilgan. 
Xususan, shinni va sirkaning paydo bo‘lishi bevosita ushbu payg‘ambar bilan 
bog‘langan. 
Rabg‘uziy hikoyatlarida qadim mifologik tasavvurlarning ildizlari ham ko‘zga 
tashlanib turadi. Ma’lumki, miflarda dunyo hodisalarining paydo bo‘lishi, 
mavjudligi o‘ziga xos tarzda izoh va «isbot» etiladi. Bu jihatdan