Reja: Mutloq ustunlik nazariyasi

3-jadval

	Muqobil xarajatlar
	Vino	Mato
Angliya	1/2 metr mato	2 litr vino
Portugaliya	1/8 metr mato	8 litr vino

Biz 16.2. jadvalning ma’lumotlaridan foydalanib, ikki mamlakatdagi mazkur ikki tovaming muqobil xarajatlarini hisoblab beruvchi 16.3. jadvalni tuzishimiz mumkin. Rikardoning to‘la ish bilan bandlik farazini hisobga olgan holda, agar xohlagan tovarni ko‘p ishlab chiqaradigan bo‘lsak, uning qiymati yo'qotilgan mahsulotning qiymati bilan o‘lchanadi, bunda mehnat resurslari shartnoma tuzib ishlab chiqarishni kengaytirishgacha boMgan davrda mazkur mahsulotlar hajmini qisqartirish kerak bo‘Iadi. Bizning ikki tovarga asoslangan oddiy modelimiz iqtisodiyotdagi boshqa tovar nuqtayi nazaridan muqobil xarajatlarni hisoblashga imkon beradi. Angliyada matoning muqobil xarajatlari (2 litr vino) Portugaliyadagi matoning muqobil xarajatlaridan (8 litr vino) kam va Portugal iyadagi vinoning muqobil xarajatlari (1/8 metr mato) Angliyadagi vinoning muqobil xarajatlaridan (1/2 metr mato) kam hisoblanadi. Shunday qilib, Angliya mato ishlab chiqarib va Portugaliyada ishlab chiqarilgan vino bilan savdo qilsa, jahon mahsulotining hajmi ko‘payadi va ikkala mamlakat ham bundan samara oladi.

Muqobil xarajatlardagi farqlaming savdo uchun naqadar muhimligini namoyish etish uchun oldingi misollar ma’lumotlarini 16.4. jadvaldagi ma’lumotlarga o‘zgartiramiz. Angliyada endi vino va mato ishlab chiqarishda mutlaq ustunlik mavjud, lekin unda ikki holatda ham qiyosiy ustunlik mavjud emas. Har bir mamlakatda muqobil xarajatlar bir xil - bir metr matoning muqobil xarajatlari 2 litr vinonikiga teng va vinoning muqobil xarajatlari Vi metr matonikiga teng. Boshqacha qilib ayganda, har bir mamlakatda mazkur ikki tovaming nisbiy narxlari bir xil — 2 litr vino 1 metr matoga teng (mato narxini vinoning narxiga bo‘lamiz - 2 chiqadi). Qachonki, muqobil xarajatlar bir xil bo‘lsa, hech bir mamlakatda qiyosiy ustunlik boMmaydi va savdo hech bir mamlakat uchun ham samarali bo‘lmaydi.

Rikardo mamlakatlar o‘rtasida muqobil xarajatlar farqlanliganida savdo samarali bo‘lishini asoslab berdi, lekin u muammoning boshqa jihatini ko‘rib chiqmadi. Vino va matoga qanday xalqaro narxlar o'matiladi hamda savdodan olingan foyda mamlakatlar o‘rtasida qanday taqsimlanadi? Rikardo foydalangan misolida xalqaro savdoda mato va vinoning ayirboshlash narxi har bir mamlakat uchun qulay bo‘lgan o‘rtacha narxlar nuqtasida hisoblanadi, deb faraz qilgan: shunday qilib savdodan kelgan foyda bu ikki mamlakat o‘rtasida bir tekkisda taqsimlanadi. Torrens ham bu muammoni xuddi shunday ko‘rib chiqdi, lekin J.Mill mazkur muammoni to‘g‘ri hal qildi, u savdoning shartlari yoki xalqaro narxlar savdo qiluvchi mamlakatlardagi ushbu tovarlarga bo‘lgan talab hajmiga bog‘liq bo'ladi, degan xulosaga keldi.

Rikardoning qiyosiy ustunlik nazariyasida nafaqat nazariy bashanglik balki muhim siyosiy oqibatlar bam ko'rsatilmagan. Agar biz ikki mamlakatli va ikki tovarli sodda modelni ko‘p mamlakatli hamda ko‘p tovarli modelga almashtir-sak, qiyosiy ustunlik tamoyili bo'yicha muqobil xarajatlar mamlakatlar o‘rtasida farqlanar ekan, ushbu mamlakatlar xalqaro savdoda albatta foydaga erishadilar.

Hukumatning xalqaro savdoga aralashishiga qarshi bo‘lgan klassik qarash avvalambor, Smit tomonidan oldinga surilgan bo‘lsa, keyin bu qarashni Rikardo yetarli darajagacha kengaytirdi. Chet mamlakatlarga tovarlar chiqishiga to‘sqinlik qiluvchi Angliya qonunlarining

o‘matilishi, don savdosi bo‘yicha chiqarilgan qonunlar asosida daromadlarning kapital egalaridan yer egalariga qayta taqsimlanishi nafaqat Angliyadagi iqtisodiy o'sish sur’atlarini pasayishiga, balki hamma mamlakatlardagi o‘rtacha statistik yashovchi insonlar farovonligining tushishiga ham olib keldi. Qiyosiy ustunlik nazariyasi tomonidan oldinga surilgan farazga ko‘ra tarifiaming og‘irligi xorijiy subyektlar zimmasiga tushadi, degan xato fikr keng tarqalgan edi.