Reja: Mo`g`ullar istilosi davrida Movarounnahr davri tarixiy gеografiyasi

O’rta Osiyoning XIV-XV hamda XVI-XVIII asrlardagi tarixiy geografiyasi

Reja:

1. Mo`g`ullar istilosi davrida Movarounnahr davri tarixiy gеografiyasi.

2.Chig`atoy ulusining tarixiy gеografiyasi

3.Amir Tеmur davlatining tarixiy gеografiyasi.

4. Tеmuriylar davlatining tarixiy gеografiyasi

5.XVI-XVI1asrlarda O’rta Osiyo

6. Shayboniylar davrida O’rta Osiyo

XII asr oxiri va XIV asr boshlarida doimiy nizolarda bo’lib kelgan quchmanchi kabilalar sinfiy feodal jamiyatga utishgan edi. Mugulistonda shu davrda tatar, nayman, kerayit, merkit uruglari orasida davlatchilik vujudga kela boshlaydi. Kabilalarni birlashtirib, mugul davla-tini yaratgan Temuchin 1206 yildan sung Chingizxon (kuch-li, bakuvvat) nomini oldi. Chingizxon kup sonli va yaxshi kurollangan kushin tuzib, unda kattik intizom urnatdi.

Shu davrda Markaziy osiyoda Xorazmshox Muxammad davlati-ning gullagan davri edi. 1211 yili Chingizxon shimoliy Xitoyga bostirib kirdi. 1215 yilda esa, u Pekinni bosib oldi va tsin imperiyasini uziga buysundirdi. Bu erdan u Xitoyliklarning yangi jangovor texnikalaridan foyda-lanishni urgandi. Bu xabarni eshitgan Xorazmshox Chingizxonga elchilarini yuboradi. Chingizxon xam uzining elchilarini junatadi. Ammo u uz xatida Xorazmshoxni uziga tobe deb xisoblagani uchun Xorazmshox elchilarni xakoratlab junatadi 1218 yilning oxirida Chingizxon uz kuchlari bilan Muxammadga karshi xarakatini boshlaydi. Keyingi yil ez oylarida otlarni bokib, kuvvatga kiritish uchun Irtish daresi soxillariga tuxtab, kuzda xarakatini davom ettirdi. U uzining Irtish kirgoklaridan Sayxun-gacha bulgan safari chogida xech kanday karshilikka uchra-madi. Karvonlar katnaydigan Semipalatinskdan Ili da-resigacha u erdan Vernaya (olmaota) gacha u erdan esa, Turkiston eki Toshkentga boradigan yullardan borgan bulishi extimol Utrorga yakinlashib kelgan. Chingizxon shak-shubxasiz Muxammad kushinlari kal``alarga joyla-shib olganligini bilib, Movarounnaxrga xujum kilishga buyruk berdi va kushinni 4 kismga buladi. U Chigatoy va Ugadayni Utrorga, Jujini ulardan ungrokka-Sayxun buylab pastga-Jandga, 3chi katta bulmagan kismni Bi-nokatga yubordi. Bu kismlarga Sayxun buylab joylashgan shaxarlarni kulga kiritishni buyurib, Chingizxon asosiy kuchlar bilan Movarounnaxrning katta kismini Muxam-madni boshka erlaridan kesib kuyish va kamal kilingan shaxarlarga erdam yuborishiga tuskinlik kilish uchun Bu-xoroga yul oldi. Chigatoy 6 oylik kamaldan sung Utrorni kulga kiritib, shaxarni vayron kilgan. Jandga yul olgan Juji yul-yulakay Signok axolisini kirdi. Kup shaxarlar katorida Uzgand, Jand, Yangikand shaxarlarini vayron kildi. Yangikand shaxri Sayxun daresining Xo-razm(orol)dengizga kuyilish joyidan ikki kunlik maso-fada joylashgan edi. Chingizxon Binokentga yuborgan 3 chi kism uni zabt etib, Temurmalik kumondonlik kilaetgan Xujand kal``asiga yakinlashdi. U esa saralangan 1000 ta jangchi bilan Sayxun daresidagi mustaxkam kal``asi bul-gan orolga joylashadi. 1220yilning mart oyida Buxoroga, u erdan Samarkandga yul olib,1 aprelda shaxar eshiklari ochib beriladi. Chingizxon Samarkandda turib, Sulton Muxammadni Jayxun daresininng narigi kirgogiga utib ketganini eshitadi. Chingizxon ugillari Xorazm uchun jang kilaetgan bir paytda uzi 1220 yil kuzida Termizga yurish kilib, 10 kunlik kamaldan sung uni egallaydi 1221yilning baxorida Jayxunni kechib utib, Balx to-monga yul oladi. 1220 yilga kadar mugullar xozirgi Uz-bekistonning butun sharkiy va markaziy kismini egallab bulishgandi. 1221 yil kishida Urganch 6 oylik kamaldan sung egallangan edi. Ammo sunggi Xorazmshox Jaloliddin mugullarga karshi 1231yilgacha ancha muvoffakkiyatli urushlar olib bordi.

Movarounnaxrni bosib olgandan sung, Chingizxon 1223 yil Kavkazdagi rus knyazlarini tor-mor keltirib, u erda xam xokimiyatni urnatgan.