Jadval 26. Minerallarni elektr xossalari
№
Mineral
Elektr xossalari
Solishtirma
qarshiligi, Om
Dielektrik
o‘tkazuvchanlik
Elektr o‘tkazish
kobiliyati
1
2
3
4
5
1.
Olmos
10
14
16,5
O‘tkazmas
2.
Apatit
10
16
7,4-10,5
O‘tkazmas
3.
Biotit
-
10,3
Yarim utkazgich
4.
Volframit
7.10
7
15,0
Yarim utkazgich
5.
Galenit
3.10
5
81,0
o‘tkazgich
6.
Gematit,martit
3.10
6
81,0
o‘tkazgich
7.
Gips
-
6,8
O‘tkazmas
8.
Grafit
7.10
4
81,0
o‘tkazgich
9.
Disten
-
5,7-7,2
O‘tkazmas
10.
Oltin
-
-
o‘tkazgich
11.
Ilmenit
-
33,7-81,0
o‘tkazgich
12.
Kalsit
10
11
-10
16
7,8-8,5
O‘tkazmas
13.
Kassiterit
8.10
14
27,7
o‘tkazgich
14.
Kvars
10
16
-10
21
6,5
O‘tkazmas
15.
Magnetit
1.10
2
33,7-81,0
o‘tkazgich
16.
Monasit
10
14
12,0
O‘tkazmas
17.
Molibden
10
8
-
o‘tkazgich
18.
Pirit
4.10
3
33,7-81,0
o‘tkazgich
19.
Platina
-
-
o‘tkazgich
20.
Rutil
-
81
o‘tkazgich
21.
Siderit
10
4
7,4
o‘tkazgich
22.
Sillimanit
-
9,3
O‘tkazmas
23.
Stavrolit
-
6,8
O‘tkazmas
24.
Sfalerit
-
7,8
o‘tkazgich
25.
Smitsonit
10
14
8,0
Yarim utkazgich
26.
Sfen
-
4,0-6,6
Yarim utkazgich
27.
Tantalit
10
6
-
o‘tkazgich
28.
Titanomagnetit
1,2.10
2
-
O‘tkazgich
29.
Turmalin
-
6,9
O‘tkazmas
30.
Flyuorit
5.10
14
6,7-7,0
O‘tkazmas
31.
Xalkopirit
1,5.10
4
-
o‘tkazgich
32.
Xromit
-
-
o‘tkazgich
33.
Sirkon
10
14
17,6
O‘tkazmas
34.
Serussit
-
23,1
o‘tkazgich
35.
Sheyelit
4.10
15
8-12,0
O‘tkazmas
Qutublanganuvchanlik-fizik miqdor bo‘lib, kuchlanganligi YE bo‘lgan
elektr maydoni ta’sirida atom (molekula, ion) elektron qobigini deformasiyalanish
qobiliyati bilan tavsiflanadi.
Natijada atom (molekula, ion) qo‘shimcha elektr dipol momentini xosil
qiladi.
Р=
0
Dielektrikning qutblanuvchanligi uning dielektrik o‘tkazuchanligi bilan
baxolanadi. Bu mikdorning fizik ma’nosi zaryadlarni dielektrikga ko‘rsatayotgan
ta’sir kuchi vakuumdagiga nisbatan qancha kichikligini ko‘rsatadi.
Taxminan jismning elektr o‘tkazuvchanligi qancha yaxshi bo‘lsa, uning
dielektrik o‘tkazuvchanligi shuncha yuqori bo‘ladi. (15-jadval.)
O‘tkazgichlar bilan dielektriklar oralig‘ida o‘rtacha tok o‘tkazuvchanlikka
ega bo‘lgan juda ko‘p minerallar bo‘lib, ularni yarim o‘tkazgichlar deb ataladi.
Ularning asosiy xossalaridan biri past xaroratda elektr tokini o‘tkazmasalarda,
ozgina xaroratni ortishi ularni o‘tkazuvchan qilib qo‘yadi. Bundan tashqari, yarim
o‘tkazgichlarga, yorug‘lik yoki bosim ta’sir ettirilsa, yoki tez xarakatlanuvchi
zarrachalar bilan nurlantirilsa ular tok o‘tkazadigan bo‘lib qoladilar.
Yarim utkazgichlarning yana bir axamiyatga molik xossalaridan biri
«teshik» (dirochnoy) tok o‘tkazuvchanligidir. Uning fizik ma’nosi shundan
iboratki elektronlarga to‘lgan orbitadan elektornlarga to‘lmagan orbitaga
elektronlar o‘tishi natijasida, bu orbita to‘lmagan bo‘lib qoladi va bo‘sh joy
«teshik» xosil bo‘ladi. Tashqi elektr maydoni ta’sirida bo‘sh joyga esa pastki
pog‘onadan elektronlar o‘ta boshlaydilar va ular tok o‘tkazish jarayoniga
qatnashadilar.
Demak, yarim o‘tkazgichlarning elektr o‘tkazuvchanligi «elektron» va
«teshikli» elektr o‘tkazish xossalaridan iborat ekan.
Minerallarni elektrutkazuvchanliklari buyicha elektrsaralagichlar
61-rasmda barabanli elektr saralagichlar sxemasi keltirilgan
Elektro statik saralagichlarda elektr o‘tkazuvchi zarrachalar baraban
elektroddan zaryad olib, undan qochadi. Dielektriklar esa uz og‘irlik kuchlari
xisobiga trayektoriyasini o‘zgartirmasdan, barabanga yopishib pastga tushadi.
To‘siklarni moslab, zarrachalarni ajratadi olish mumkin (61- rasm, a).
Tojli saralagichlarda o‘tkazgichlar tojli elektrodda zaryadlanib, baraban
elektroda zaryadsizlanadi va undan qochadi. Dielektriklar esa, qoldiq zaryad
xisobiga baraban elektrodga yopishib olib, u bilan birga aylanadilar . yarim
o‘tkazgichlar esa dielektriklar bilan o‘tkazgichlar orasida to‘planadilar. (61-rasm,
b).
Rasm 61. Baraban saralagichlarning sxemalari:
a) elektrostatik; b) tojli; v) tojli - elektrostatik saralagichlar; 1- bunker; 2-
baraban; 3 – elektrod; 4 – elektrod; 5- barabanni tozalash shetkasi.
Tojli-elektrostatik saralagichlarda zaryadlanish- zaryadsizlanish jarayonida
o‘ziga tortuvchi elektrod xam qatnashadi. Tojli elektroda zaryadlangan o‘tkazgich
zarracha baraban elektroda zaryadsizlanib undan qochadi va qo‘shimcha manfiy
zaryadlangan elektrod tortiladi. Bu trayektoriyasini kengaytirishga olib keladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |