Reja: Mineral zarrachalarni elektr usulida boyitish

Jadval 26. Minerallarni elektr xossalari 
№ 
Mineral 
Elektr xossalari 
Solishtirma 
qarshiligi, Om 
Dielektrik 
o‘tkazuvchanlik 
Elektr o‘tkazish 
kobiliyati 
1 
2 
3 
4 
5 
1.
Olmos 
10
14 
16,5 
O‘tkazmas 
2.
Apatit 
10
16 
7,4-10,5 
O‘tkazmas 
3.
Biotit 
- 
10,3 
Yarim utkazgich 
4.
Volframit 
7.10
7 
15,0 
Yarim utkazgich 
5.
Galenit 
3.10
5
81,0 
o‘tkazgich 
6.
Gematit,martit 
3.10
6
81,0 
o‘tkazgich 
7.
Gips 
- 
6,8 
O‘tkazmas 
8.
Grafit 
7.10
4 
81,0 
o‘tkazgich 
9.
Disten 
- 
5,7-7,2 
O‘tkazmas 
10.
Oltin 
- 
- 
o‘tkazgich 
11.
Ilmenit 
- 
33,7-81,0 
o‘tkazgich 
12.
Kalsit 
10
11
-10
16
7,8-8,5 
O‘tkazmas 
13.
Kassiterit 
8.10
14 
27,7 
o‘tkazgich 
14.
Kvars 
10
16
-10
21 
6,5 
O‘tkazmas 
15.
Magnetit 
1.10
2 
33,7-81,0 
o‘tkazgich 
16.
Monasit 
10
14 
12,0 
O‘tkazmas 
17.
Molibden 
10
8 
- 
o‘tkazgich 
18.
Pirit 
4.10
3 
33,7-81,0 
o‘tkazgich 
19.
Platina 
- 
- 
o‘tkazgich 
20.
Rutil 
- 
81 
o‘tkazgich 
21.
Siderit 
10
4 
7,4 
o‘tkazgich 
22.
Sillimanit 
- 
9,3 
O‘tkazmas 
23.
Stavrolit 
- 
6,8 
O‘tkazmas 
24.
Sfalerit 
- 
7,8 
o‘tkazgich 
25.
Smitsonit 
10
14 
8,0 
Yarim utkazgich 
26.
Sfen 
- 
4,0-6,6 
Yarim utkazgich 
27.
Tantalit 
10
6
- 
o‘tkazgich 
28.
Titanomagnetit 
1,2.10
2 
- 
O‘tkazgich 
29.
Turmalin 
- 
6,9 
O‘tkazmas 
30.
Flyuorit 
5.10
14 
6,7-7,0 
O‘tkazmas 

---

31.
Xalkopirit 
1,5.10
4 
- 
o‘tkazgich 
32.
Xromit 
- 
- 
o‘tkazgich 
33.
Sirkon 
10
14
17,6 
O‘tkazmas 
34.
Serussit 
- 
23,1 
o‘tkazgich 
35.
Sheyelit
4.10
15 
8-12,0 
O‘tkazmas 
Qutublanganuvchanlik-fizik miqdor bo‘lib, kuchlanganligi YE bo‘lgan 
elektr maydoni ta’sirida atom (molekula, ion) elektron qobigini deformasiyalanish 
qobiliyati bilan tavsiflanadi. 
Natijada atom (molekula, ion) qo‘shimcha elektr dipol momentini xosil 
qiladi. 
Р=

0

Dielektrikning qutblanuvchanligi uning dielektrik o‘tkazuchanligi bilan 
baxolanadi. Bu mikdorning fizik ma’nosi zaryadlarni dielektrikga ko‘rsatayotgan 
ta’sir kuchi vakuumdagiga nisbatan qancha kichikligini ko‘rsatadi.
Taxminan jismning elektr o‘tkazuvchanligi qancha yaxshi bo‘lsa, uning 
dielektrik o‘tkazuvchanligi shuncha yuqori bo‘ladi. (15-jadval.) 
O‘tkazgichlar bilan dielektriklar oralig‘ida o‘rtacha tok o‘tkazuvchanlikka 
ega bo‘lgan juda ko‘p minerallar bo‘lib, ularni yarim o‘tkazgichlar deb ataladi. 
Ularning asosiy xossalaridan biri past xaroratda elektr tokini o‘tkazmasalarda, 
ozgina xaroratni ortishi ularni o‘tkazuvchan qilib qo‘yadi. Bundan tashqari, yarim 
o‘tkazgichlarga, yorug‘lik yoki bosim ta’sir ettirilsa, yoki tez xarakatlanuvchi 
zarrachalar bilan nurlantirilsa ular tok o‘tkazadigan bo‘lib qoladilar.
Yarim utkazgichlarning yana bir axamiyatga molik xossalaridan biri 
«teshik» (dirochnoy) tok o‘tkazuvchanligidir. Uning fizik ma’nosi shundan 
iboratki elektronlarga to‘lgan orbitadan elektornlarga to‘lmagan orbitaga 
elektronlar o‘tishi natijasida, bu orbita to‘lmagan bo‘lib qoladi va bo‘sh joy 
«teshik» xosil bo‘ladi. Tashqi elektr maydoni ta’sirida bo‘sh joyga esa pastki 
pog‘onadan elektronlar o‘ta boshlaydilar va ular tok o‘tkazish jarayoniga 
qatnashadilar.
Demak, yarim o‘tkazgichlarning elektr o‘tkazuvchanligi «elektron» va 
«teshikli» elektr o‘tkazish xossalaridan iborat ekan.
Minerallarni elektrutkazuvchanliklari buyicha elektrsaralagichlar 
61-rasmda barabanli elektr saralagichlar sxemasi keltirilgan

---

Elektro statik saralagichlarda elektr o‘tkazuvchi zarrachalar baraban 
elektroddan zaryad olib, undan qochadi. Dielektriklar esa uz og‘irlik kuchlari 
xisobiga trayektoriyasini o‘zgartirmasdan, barabanga yopishib pastga tushadi. 
To‘siklarni moslab, zarrachalarni ajratadi olish mumkin (61- rasm, a). 
Tojli saralagichlarda o‘tkazgichlar tojli elektrodda zaryadlanib, baraban 
elektroda zaryadsizlanadi va undan qochadi. Dielektriklar esa, qoldiq zaryad 
xisobiga baraban elektrodga yopishib olib, u bilan birga aylanadilar . yarim 
o‘tkazgichlar esa dielektriklar bilan o‘tkazgichlar orasida to‘planadilar. (61-rasm, 
b). 
Rasm 61. Baraban saralagichlarning sxemalari: 
a) elektrostatik; b) tojli; v) tojli - elektrostatik saralagichlar; 1- bunker; 2- 
baraban; 3 – elektrod; 4 – elektrod; 5- barabanni tozalash shetkasi. 
Tojli-elektrostatik saralagichlarda zaryadlanish- zaryadsizlanish jarayonida 
o‘ziga tortuvchi elektrod xam qatnashadi. Tojli elektroda zaryadlangan o‘tkazgich 
zarracha baraban elektroda zaryadsizlanib undan qochadi va qo‘shimcha manfiy 
zaryadlangan elektrod tortiladi. Bu trayektoriyasini kengaytirishga olib keladi.