Reja: Marjinalizm iqtisodiy ta`limotining shakllanishi va umumiy ta`rifi

• MARJINALAZM TALIMOTI
• REJA:
• Marjinalizm iqtisodiy ta`limotining shakllanishi va umumiy ta`rifi.
• Marjinalizm iqtisodiy ta`limotining rivojlanish bosqichlari.
• Marjinalizmning Amerika maktabi xususiyatlari.
• Marjinalizm g’oyalarini ilgari surgan olimlar.

• Marjinalizm frantsuzcha marginal suzidan olingan bulib «eng yuqori» (chegaraviy) degan ma`noni bildiradi.
• Bu boradagi o'zining ilk fikrlarini U.Stenli Jevons 1862 yilda Britaniya fanlarini rivojlantirish Assotsiatsiyasida qilgan «Siyosiy iqtisodning umumiy nazariyasi haqida qisqacha bildirish» nomli ma`ruzasida bayon etgan edi. 1871 yilda esa U.Jevons yangi nazariyasini ilmiy asoslashga bag'ishlangan fundamental asar bulgan «Siyosiy iqtisod nazariyasi» nomli kitobini Angliyada nashr qildirdi. Aynan mana shu yili 1871 yilda Avstriyada Karl Mengarning «Siyosiy iqtisod asoslari» nomli kitobi xam e`lon qilindi. Bu kitobda ham xuddi mana shu «eng yuqori foydalilik» nazariyasi taxlil qilinib, matematik formula va teoremalarsiz ilmiy jixatdan asoslanib berildi.
• 1874 yilda SHvetsariyada Leon Valrasning «Sof iqtisodiyot fani elementlari» nomli kitobi nashrdan chiqdi. Bu kitobdagi iqtisodiy nazariya to’liq ravishda matematik jixatdan , rivojlantirildi. SHunday qilib,yangi yunalish bir vaktda uchta olim tomonidan turli mamlakatlarda ingliz nemis va frantsuz tillarida ilmiy jixatdan asoslanib berildi.

• Marjinalizm va uning rivojlanish davrini ikki bosqichga bo’lib o’rganish maqsadga muvofiqdir.
• Birinchi bosqich XIX asrning 70-80-yillarni o’z ichiga olib, iqtisodiy taxlilning dastlabki marjinalistik g’oyalarni mujassam kilgan dastlabki ilmiy asarlar yaratildi (K.Menger, U.Jevons va L.Valras asarlari). Bu davrda asosiy kechib uni bu kurinishi inson psixologik xususiyati, ya`ni uning xissiyoti va kabul kilishi asosida urganiladi. SHuning uchun marjinalizmning bu boskichi iktisodiy ta`limotlardagi «sub`ektiv yo’nalish» deb ataladi.
• Ikkinchi bosqich XIX asrning 90-yillariga tugri kelib, bu davrdan boshlab marjinalizm kupgina mamlakatlarda mashxur va asosiy ta`limotga aylandi. Marjinalistlarning bu davrda erishgan asosiy yutuklari sub`ektiv-psixologik yunalishdan voz kechib, iktisodiyotning asosiy maksadi bu iktisodiy xayotning doimiy borishini mavjud shart-sharoitlar asosida tushuntira bilish demakdir, dedilar. Natijada yangicha iktisodiy goyalar namoyondalari klassik iktisodiy maktabning davomchilari sifatida baxolanib, ularga neoklassiklar deb nom berildi.

• Marjinal rivojlanishning ikkinchi boskichini, ya`ni neoklassik iktisodiy ta`limotini rivojlanishiga yirik iktisodchi olimlar A.Marshall, Dj.B.Klark va V.Pareto katta xissa kushdilar. Marjinal iktisodiy goyalarini yukorida kayd etilgan ikkala boskichini uziga xos xususiyatlarini kuyidagicha ta`riflashimiz mumkin.
• Birinchi. Dastlabki marjinalistlar uzlarining sub`ektiv okimlarida asosiy e`tiborni iktisodiy taxlil jarayonida iste`mol (talab)ning tutgan urnini urganishga karatib, klassiklardan farkli ravishda ishlab chikarish (taklif)ni ikkinchi darajali kilib kuydilar. Keyinchalik neoklassiklar xar ikkala jarayonni birgalikda urganib ancha mukammal ta`limot yaratdilar.
• Ikkinchi. Birinchi boskich marjinalistlari sub`ektiv yunalish vakillari klassiklar singari sabab okibatga asoslangan ilmiy taxlilni kullab, ularning goyalarini ma`lum darajada takrorladilar. Lekin birgina katta fark sub`ektiv maktab kullagan iste`mol va tovarlarning foydaliligi usuli ularni klassik maktab usulidan farkladi. Uz navbatida marjinalistlarning neoklassik yunalishi funktsional ilmiy tadkikotini maydonga tashlash bilan birga ishlab chikarish va iste`molni yaxlit xolda urganib, me`yoriy iktisodiy ulchamlarni taksimot va ayirboshlash jarayonlariga xam tadbik etdilar.

• Uchinchi. Marjinal inkilobning birinchi boskichidan fark kilib, ikkinchi boskichda funktsional ilmiy uslub bilan birga iktisodiy taxlilga iktisodiy jarayonlarni matematik modellashtirish usuli xam olib kirildi. SHu jumladan, xar ikkala boskich nazariyotchilari «erkin» rakobat yordamidagi iktisodiy usishni xaligacha avtomatik ravishda kullab kelinmokda, degan fikrga keldilar.
• Turtinchi. Neoklassiklar iktisodiy ta`limotlar tarixida aloxida urin egallagan klassiklardan iktisodiy liberalizm tamoyillariga sodik kolishni meros kilish bilan birga tadkikot mavzuini yanada kengaytirib, unda funktsional tadkikot usulidan va iktisodiy kursatkichlarni takkoslash usuli va nixoyat tizimli matematik usuldan keng foydalanishni amalga oshirdilar.

• Jon Beyts Klark (1847-1938) Marjinalizmning «amerika maktabi» vakili bulib XIX asr oxirida iktisodiy ta`limotlarda neoklassik yunalish shakllanishiga muxim xissa kushdi.
•