Режа магнит утказгичлардага уюрма токларнинг уткинчи жараёнларга таъсири

Маъруза 11. Тортув электр машиналарида ўткинчи (турғун бўлмаган) жараёнлар
РЕЖА
1.Магнит утказгичлардага уюрма токларнинг уткинчи жараёнларга таъсири.
2.Уткинчи жараёнлар тенгламаси ва характеристикалари.
3. Коммутация ва кушимча кутбларнинг вазифалари.
ТАЯНЧ СЎЗЛАР
Магнит ўтказгичлар, ўткинчи жараён, мотор, тиристор, электромеханик, чегаралаш, таъсир қилувчи факторлар, актив ва реактив қаршиликлар, характеристика, кучланишнинг ўзгариши, коммутация ва кушимча кутблар.
1.Магнит утказгичлардага уюрма токларнинг уткинчи жараёнларга таъсири
Турғун бўлмаган жараёнларга: занжирда бир турғун ҳолатдан иккинчи ҳолатга ўтишдаги жараёнлар киради. Турғун бўлмаган жараёнда маълум факторлар таъсир эта бошлайди, машинанинг турғун ишлашига кўра ҳам таъсир қилмайди. Бу таъсирларга чулғамнинг индуктивлиги, магнит характеристиканинг тўғри чизиқли эмаслиги, магнит ўтказгичларда юзага келадиган уюрма токлари қутблардаги тарқалиш оқимининг ўзгариши ва бошқалар ҳисобланади.
Бу ҳолатагар қурилаётган жараённинг юзага келиш тезлиги ҳаракатланаётган поезднинг тезлигидан сезиларли даражада юқори бўлса юзага келади. Шунинг учун кўпгина турғун бўлмаган жараёнларнинг анализ қилишда ҳаракатланиш тезлигини амалга ўзгармас деб қабул қилинади.
Тортиш машиналарининг контакт тизими орқали энергия билан таъминланганда кучланиш доимий равишда тебраниб туради. Мотор чулғамларида улар тармоққа қўшганда кучланишнинг ўзгариши сезилади.
Контакт ўтказгичдан ток қабул қилгични ажратганда ва яна қўшганда ҳолатлар юзага келиши мумкин. Бундай жараённинг характерловчи кўрсатгичлар 1- расм орқали тушунтирилади.



Расм 1. Ток қабул қилгичнинг бузилиши ва қайта тикланишида кучланиш (а), ток (б) ва магнит оқимнинг (в) ўзгариш диаграммаси.
t₁ дан t₂ вақт оралиғида ток нолгача камаяди, магнит оқими эса ўзининг қолдиқ қийматигача Ф_қолд эришади. Кучланишнинг t₂ вақтда қайта тикланиши магнит оқимнинг бирламчи Ф_у қийматига тезда эришиши билан бирга амалга оширилади. Унинг тикланишига машинанинг пўлат магнит ўтказгичидаги вихр токлари тўсиқлик қилади. Машина магнит оқими ва ЭЮК ўсиши ва камайиши токнинг ўзгариши (ўсишининг) қийматини гача оширади. Машина магнит оқими Ф_у ўсиши билан ЭЮК ва токи ўзининг турғун ҳолатига аста-секин эришади. Токнинг бундай ўзгариши комутацион жараённи бузилишини юзага келтиради ва коллектор юзаси бўйича кучланишнинг бир текисда тақсимланишини таъминлашга олиб келади. Бунда уюрма токи чуқурлашиши қўшимча қутблардаги магнит оқимнинг тезда ўсишига тўсқинлик қилади бу реактив ва коммутацияловчи ЭЮКлар орасидаги тенгликнинг бузилишига олиб келади. Бу машинанинг ток олишини мураккаблаштиради, ҳамда шёткалар тагида ва коллекторда ёй ҳосил қилишини тезлаштиради. Турғун бўлмаган жараён юзага келади ва бир қанча кучланишнинг кам сакраши (ўзгариши) ток қабул қилгичнинг тўлиқ бўлмаган сакраши, контакт тармоғининг изоляцияланган ўтиш қисми ва бошқа, ғилдирак жуфтлиги боксаланишини юзага келтиради ўзгартгичларнинг номинал ишлаши бузилади ва бошқа жараёнлар ҳам локомотивларнинг жиҳозларида юзага келиши мумкин.


















2.Магнит ўтказгичларидаги ўткинчи жараёнларга уюрма токларининг таъсири
Тортув машиналари магнит ўтказгичларда ўтиш жараёнларида уюрма токи юзага келади. У бу жараёнларни ўтишида катта таъсир кўрсатади. Вихр токларини ҳисобга олган ҳолда ўткинчи жараёнлар ҳисоблашда О.Н. Шапиро, А. Тостин, М.З. Жиц ва бошқаларнинг таклиф қилган усуллари мавжуд. Бироқ М.Ю.К.(МДС) кучининг ўзгариши магнит қисмини аста-секин магнит ўтказгич кесимида чуқур сингиши 1-стрелка бўйича шартли ип 2 ни кесиб ўтади ва уларда ЭЮК ҳосил қилади, унинг таъсирида уюрма токи юзага келади.

2-Расм Асосий қутб магнит ўтказгичлардаги уюрма токлар.

3.Расм. Ҳар хил вақт оралиғида магнит индукциясининг тарқалиш эгри чизиқлари

4-Расм. Магнит узакга магнит оқимининг 5-Расм. К(Ф/Ф _т) боғланиш.
сингишини тушунтиришучун.
Магнит ўтказгичнинг четларида унинг ички қисмларининг тарқалишини секинлаштиради. 2- расмда вақт оралиғида магнит юритувчи куч юзага келгач магнит ўтказгич кесимида индукциянинг тақсимланиши келтирилган (1-6 эгри чизиқлар мос ҳолда кўрсатилган).
Магнит индукциясининг В_у доимий қийматини бир текисда тақсимланмаслигини алмаштириш чекинишларни ҳисобга олинса у аста-секинлик билан узак ичига сингиб боради. Агар q- оқимнинг сингиш чуқурлиги бўлса, унда бу ерда кесимнинг ўртача периметри, исталган вақтдаги оқимнинг жойлашиши; магнит ўтказгичнинг кесим параметри, К-q га боғлиқ бўлган коэффициент
К- Коэффициент ўрганилаётган вақтдаги оқимнинг Ф₁ унинг турғун ҳолдаги оқимга нисбати билан аниқланадиган коэффициент.
Бунда
Уюрма токи контурининг қаршилиги

бунда - магнит ўтказгичнинг солиштирма электр қаршилиги. Ом.см;
- магнит ўтказгичнинг узунлиги юқоридагиларга асосан

Бунга асосан
Рухсат этилган чегаралишлар натижасида утказилган тажрибалар натижасида орттирилган оқимнинг илакиши корректировка қилиш натижасида ί _уюрма ≈0,5 ί_{уюрма деб қабул қилинади.}
6-Расм. Кетма-кет қузғатиладиган мотор занжири ва уюрма токлари сохта контур схемалари.
Назорат саволлари
1. Уткинчи жараён нима ва унинг тортув моторларига таъсири?
2. Асосий қутб магнит ўтказгичдаги уюрма токларининг таъсири?
3. Контакт ўтказгичдан уткинчи жараён қандай юзага келади?

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Южаков Б.Г. «Электрический привод и преобразователи подвижного состава», М-2007 г.
2.Захарченко Д.Д. Ротанов Н.А. Тяговые электрические машины, М.
«Транспорт», 1991 г., 343 с.
3.Усмонходжаев Н.М., Свиязев В.П. Трамвай ва троллейбуслар электр жиҳозлари. Ташкент 2004 г