Режа Маданият тушунчаси. Моддий ва маънавий маданият 2

ЦИВИЛИЗАЦИЯ ВА МАДАНИЯТ.


Режа
1. Маданият тушунчаси. Моддий ва маънавий маданият
2. Маданият ва цивилизация.
3. Маданият ва жамият.

Маданият мураккаб ва серқирра ҳодисадир. Уни археология ва этнография, тарих ва социология каби турли фанлар ҳам ўрганади. Бу фанларнинг ҳар бири маданият деб аталмиш улкан ижтимоий ҳодисани ўзига хос тарзда, ўз вазифа ва мақсадларидан келиб чиққан ҳолда турли томонларини тадқиқ этади.

Фалсафа маданиятни алоҳида, якка-якка кўринишларида эмас, балки яҳлит, бир бутун ижтимоий ҳодиса сифатида ўрганади. Масаланинг бу тартибда қўйилиши фалсафага “Хусусий ҳолатлардан холи бўлган ҳолда маданиятнинг ўзи нима?”, - деган саволга жавоб беришга имконият яратади.
Ижтимоий фалсафада, моҳият эътибори билан, маданиятни айнан маънавий фаолият соҳаси сифатида тушуниш устувор бўлиб келди. Фақат ХIХ аср ўрталарига келиб, “маданият тушунчаси кенгроқ маънода инсон фаолияти натижасида юзага келган барча нарсаларга нисбатан ишлатила бошланди. Бундай ҳолатда маданият инсон томонидан яратилган, бокира табиат устига қурилган иккинчи табиат" маъносини касб этади. Лекин маданиятни инсон фаолияти натижасида юзага келган барча нарсалар”, деб тушуниш ҳам етарли ва тўлиқ эмас. Чунки, биринчидан, бундай ёндашув маданиятни инсондан ташқарида мавжуд бўлган қандайдир ҳодиса сифатида тушунишга олиб келади. Иккинчидан, маданият ва жамият тушунчаларининг нисбати ойдинлашмайди. “Маданият” ва “Жамият” тушунчаларининг фарқи маданиятни инсон томонидан яратилган қадриятлар мажмуаси деб тушунилганда очиқ кўринади. Ҳақиқатан ҳам, маданият инсоний мазмун ва маъно билан суғорилган моддий ва маънавий қадриятлар дунёсидир. Албатта, маданиятни фақат қадриятлар мажмуаси сифатида тушуниш ҳам тўғри ва тўлиқ эмас. Биринчидан, бунда юқоридагж каби маданият тайёр натижалар тизими сифатида қаралади, унинг яратиш жараёни, динамикаси эътибордан четда қолади. Иккинчидан, инсон томонидан яратилган ҳамма нормалар ҳам фойдали эмас, демакки. унинг тараққиётига хизмат қилмайди.