Reja: Kompyuter tarmoqlarining asosiy tushuncha va atamalari. Tarmoq xavfsizligi. Proksi serverlar. Tarmoq tiplari

---

1-MAVZU. Kompyuter tarmoqlari va ularning turlari. Internet tarmogʻi va 

uning tashkil etilishi.  

REJA: 

1.  Kompyuter  tarmoqlarining  asosiy  tushuncha  va  atamalari.  Tarmoq 

xavfsizligi. Proksi serverlar. Tarmoq tiplari. 

2.  Axborot  almashishini  taminlovchi  apparat  vositalar.  Simli  va  simsiz 

tarmoqlar (WiFi, WiMAX).  

3.  Internet  tarmog‘i.  Internetga  bog‘lanish  usullari.  Internetda  adres 

tushunchasi va uning turlari.  

4.  Web brouzer dasturlari va ularning imkoniyatlari. 

5.  Internet  tarmog‘i  qidiruv  tizimlari.  Axborotlarni  qidirish  usullari. 

Giperbog‘lanish. Domen tushunchasi.  

Kompyuter tarmoqlari haqida umumiy tushunchalar 

Kompyuterlarning  o‘zaro  turli  ma’lumotlar,  programmalar  almashish  maqsadida 

biriktirilishi  kompyuter  tarmoqlari  deyiladi.  Kompyuterlar  uchun  bunday  tarzda    (tarmoqqa 

biriktirilgan holda) foydlanish juda ko‘p afzaliklarga ega. Masalan, kompyuter tarmog‘iga ulangan  

bir printerni barcha foydalanuvchilar birgalikda ishlatishi, biror tashkilot miqyosida hisobotni tez 

tayyorlash uchun uni bo‘limlarga bo‘lib, har bir bo‘lagini alohida tarmoq kompyuterida tayyorlash 

mumkin.  Kompyuterlarning  fizik  jihatidan  birlashtirilishi    (simlar  yoki  boshqa  yo‘llar  bilan) 

tarmoq o‘zidan-o‘zi ishlaveradi degani emas. Tarmoqdagi kompyuter tarmoq OT boshqaruvida 

ishlaydi. 

1957 yil ARRA (Advanced Research Rrojects Agency) tashkiloti tuzildi. 60-yillar oxirida 

DARRA (Defense Advanced Research Rroject Agency) ARRANet tajriba tarmog’ini tashkil etish 

haqida qaror qabul qildi. Ilk bor tarmoq 1972 yilda namoyish etildi. U 40 ta kompyuterdan iborat 

bo’lib, asosiy tuzilish prinsipi tarmoqdagi barcha kompyuterlarning teng huquqli bo’lishi edi. 1975 

yil ARRANet tajriba tarmog’i maqomini harakatdagi (amaliy) tarmoq maqomiga o’zgartirdi. 

 

80-yillar  boshida  tarmoqda  mashinalarning  o’zaro  ta’sir  protokollari  standartlashtirildi. 

Boshlang’ich variant TCR/IR (Transfer Control Rrotocol/Internet Rrotocol). BBN kompaniyasi 

bilan  shartnoma  tuzildi,  bu  esa  TCR/Irni  UNIX  OT  safiga  kiritdi.  1983  yilda  -  Internet  tashkil 

etildi. ARRANet 2 ta qismga bo’lindi: MILNet va ARRANet, ularga NSFNet va boshqa tarmoqlar 

ulandi. 1989 yil - ARRANet mustaqil almashish imkonini yaratdi. Biroq bir necha yil ilgari uning 

resurslariga faqat faylga murojaat qilishga mo’ljallangan dasturiy ta’minot yordamidagina kirish 

mumkin edi. 

Kompyuter tarmoqlarining asosiy vazifalari 

•  Tarmoq abonentlari orasidagi axborot almashuvini ta’minlash; 

•  Abonentlar uchun umumiy axborot resurslarini tashkil qilish; 

•  Turli axborot spektrlarini yagona kanallarga mujassamlashtirish; 

•  Telekommunikatsion tizimlarni konvergensiyalash (infokommunikatsion tarmoqni tashkil 

etish). 

1970-1980 yillarda ushbu masalalarni xal etishda axborotni "markazlashtirilgan" qayta ishlash 

tizimlaridan  foydalanish  keng  tus  olgan  edi.  Katta  moddiy  harajatlar    talab  qiluvchi  elektron 

hisoblash      mashinalardan  (EHM)  markazlashgan  usulda  foydalanish  avvalo  uning  hisoblash   

quvvatidan  beunum  foydalanishiga  va  kompyuter  resurslaridan  foydalanish  imkoniyatlarini 

cheklanishiga olib keldi. Qolaversa markaziy EHM ning biror bir qismining qisqa  vaqtga  bo‘lsada 

ishdan  chiqishi  butun  tizim  uchun  oir  oqibatlarni  keltirdi.  Bu  esa  informatsion  tizim 

foydalanuvchilarining barchasining ishini to‘xtatishga olib keldi. 

---

Ma’lumotlarni tarmoqlangan usulda qayta ishlashni amalga oshirish uchun ko‘p mashinali 

birlashmalar tashkil etilib, ular ko‘p mashinali hisoblash   majmualari  yoki kompyuter (hisoblash)