Reja: Kompton effekti Mikrozarralarning to‘lqin xususiyatlari

rasm. Kompton effektining tajribasining chizmasi

19.2-rasmda ba’zi bir burchak ostida sochilgan nurlanish spektri - intensivlik taqsimoti egri chizig‘i ko‘rsatilgan. Kompton effekti 1923 yilda A.Kompton va P.Debay (mustaqil ravishda) tomonidan nurlanish tabiati, haqida kvant tasavvurlari asosida tushuntirib berildi. Agar nurlanish bu fotonlar oqimi deb qabul qilinsa, unda Kompton effekti - bu rentgen fotonlarini moddaning erkin elektronlari elastik to‘qnashuvi natijasidir. Moddalarning yengil atomlarida elektronlar atomlar yadrolari bilan kuchsiz bog‘langan, shuning uchun ularning erkin deb hisoblash mumkin. To‘qnashish jarayonida foton elektronga saqlanish qonuniga binoan o‘z energiyasining va impulsining bir qismini beradi.

19.2-rasm. Sochilgan nurlanish spektrlari

Ikkita zarraning, ya’ni energiyasiga va impulsiga ega uchadigan tinchlik energiyasi ga teng bo‘lgan tinch turgan elektron bilan elastik to‘qnashuvini ko‘rib chiqamiz. Foton elektron bilan to‘qnashib, o‘z harakat yo‘nalishini o‘zgartiradi (ya’ni sochiladi). Sochilgandan keyin foton impulsi p=h/c ga, energiyasi esa E=h₀ ga teng bo‘ladi. Foton energiyasini kamayishi to‘lqin uzunligining ortishini bildiradi. To‘qnashuvdan keyin elektron energiyasi relyativistik formulaga binoan

,

(19.1)

ga teng bo‘ladi, bu yerda pe - elektron olgan impulsi. Saqlanish qonuni

ko‘rinishda yoziladi yoki

Impulsning saqlanish qonuni