Reja: Kirish Umar Xayyom hayoti va ijodi. Astronomiya faniga qo’shgan hissasi

Pyotr I buyrug’iga binoan yil boshi 1-yanvar etib belgilangan kalendar va buyruq.
 
Pyotr I kalendarining IV-X asrdagi quyosh kalendariga muvofiqlashtirib ishlangan 
ko’rinishi. 

---

1925-yil 21-martda Eronda yangi quyosh hijriy kalendari joriy etildi. Bu kalendarning 
erasi hijriy, ya’ni 622-yilning bahorgi tengkunligidan boshlanib, oddiy va kabisa 
yillarining uzunliklari 365 (366) kundan har yilning 12 oyidan dastlabki olti oyi 31 
kundan, keyingi beshtasi esa 30 kundan va oxirgi o‘n ikkinchi oyi oddiy yillari 29, 
kabisa yillari esa 30 kundan iborat. Eronning ushbu rasmiy kalendarida oylar, qadimgi 
oylar nomi bilan ataladi. Ushbu kalendarda kunlar sonining yuqoridagidek 
taqsimlanishi tasodifiy bo‘lmay, Quyoshning yillik ko‘rinma harakatini o‘zida aks 
ettiradi. 
Afg‘oniston rasmiy kalendari ham hijriy-shamsiy kalendar bo‘lib, uning asosida 
1911-yili Eron bilan bir vaqtda qabul qilingan “Burjiy kalendar” yotadi. Bu kalendarda 
oylarning nomi burj yulduz turkumlarining nomlari bilan hamal, savr, javzo, saraton, 
asad, sumbula, mezon, aqrab, qavs, jaddi, dalv va xut deb yuritilib, ularda kunlarning 
soni 29, 30, 31 va ba’zan hatto 32 kun bo‘lardi. Shuning uchun ham bu kalendar 
noqulay edi. Natijada, 1958-yilga kelib (hijriy-shamsiy yil bo‘yicha 1337-yili) afg‘on 
kalendari ma’lum darajada Eronning hijriy-shamsiy kalendariga yaqinlashtirildi. Bu 
uchun 32 kunlik javzo oyi kunlarining soni 31 ga tushirilib, o‘ninchi oy - jaddi oddiy 
yillari 29 kunga, kabisa yillari esa 30 kunga teng bo‘ladigan qilib qayta isloh qilindi. 
Natijada uning dastlabki olti oyi (hamal, savr, javzo, saraton, asad, sumbula) Eron 
kalendaridagi kabi 31 kundan qilinib, keyingi jaddidan boshqa besh oyi (mezon, aqrab, 
qavs, dalv va xut) 30 kun qilib belgilandi. Eron va Afg‘on kalendarlari bo‘yicha sanalar 
to‘la mos kelgani holda oddiy yillarida oxirgi ikky oy dalv va hut bir-biridan bir kunga 
farq qiladi. 
Hijriy-shamsiy kalendar yilning muayyan vaqtida bahorning birinchi kuni 
(navro‘z)da boshlangani uchun fasllar, ob-havo va tabiatda yuz beradigan davriy 
hodisalarni kuzatib borishda qulay. Shuning uchun ham qishloq xo‘jaligi bilan bog‘liq 
ishlarni olib borishda undan foydalaniladi. 
Hijriy-shamsiy yil oylari 622-yil 21-martdan, ya’ni kecha va kunduzning uzunligi 
barobar bo‘lgan kundan boshlab hisoblanadi. Yil davomiyligi huddi grigorian kalendari 
singari 365 yoki 366kundan iborat bo‘ladi. Bu hisob Quyoshning davriyligiga 
asoslangani uchun oylar doimo yilning ma’lum bir vaqtida keladi.